Sinterklaas, kerst en oud en nieuw staan weer voor de deur. Veel mensen kijken met veel plezier uit naar gezellige tijden met hun familie gedurende de feestdagen. Maar als je een moeizame relatie hebt met je familie, dan kunnen de feestdagen juist pijnlijke en ingewikkelde gevoelens triggeren of oproepen. Wat kun je dan het beste doen? In dit artikel geven wij een aantal tips voor het omgaan met een vervelende familie tijdens de feestdagen.

Hoe ga je om met stress tijdens de feestdagen?

Wanneer je samen bent met je familie, dan worden patronen die in het gezinssysteem spelen vaak uitvergroot. Dit speelt een grote rol in waarom je op dat soort momenten misschien meer stress ervaart dan positieve gevoelens. Het samenzijn kan jeugdtrauma’s triggeren of je doen beseffen dat je nooit echt jezelf mag of kan zijn, of dat je het nooit goed doet. De sfeer kan afstandelijk en oppervlakkig zijn, waardoor het samenzijn als een verplichting voelt die moet worden uitgezeten.

Het kan zijn dat alles ogenschijnlijk gezellig verloopt, maar dat er onderhuidse spanningen voelbaar zijn die niet worden uitgesproken. Misschien praten je familieleden moeilijk over hun gevoelens, worden emoties vermeden en spanningen met passief agressieve reacties en sarcasme toegedekt. Het kan veel energie kosten als je familieleden buitensporige emotionele reacties en grensoverschrijdend gedrag laten zien en hier geen verantwoordelijkheid voor nemen, geen zelfreflectie of inlevingsvermogen tonen en de schuld altijd bij de ander leggen.

Als je toch graag wilt investeren in het onderhouden of verbeteren van de familiebanden, kunnen onderstaande tips je hopelijk helpen om deze dagen met je familie te overleven.

1. Maak een prioriteit van self-care

Als je weet dat het samenzijn met familie tijdens de feestdagen je veel energie kost, dan is het aan te raden om vóór en ná zo’n sociale gelegenheid goed voor jezelf te zorgen. Zorg dat je voldoende slaapt, gezond eet en regelmatig beweegt. Plan meer rust en ontspanning in voor jezelf. Het is gezond om aandacht te geven aan wat jou energie geeft en wat je leuk vindt om te doen. Zorg ervoor dat je ontspannen aankomt bij je familie, zo ben je beter opgewassen tegen opborrelende irritaties. Zodra iedereen aanwezig is, kun je aangeven hoe jij het samenzijn graag zou willen ervaren en wat anderen van jou kunnen verwachten. Hiermee kun je misverstanden voorkomen en zorg je dat er niet over jouw grenzen wordt gegaan.

2. Zorg voor een stappenplan of schema

Het organiseren van de feestdagen en het samenzijn met familie kan leiden tot een chaos in je hoofd en spanning in je lichaam. Zorg daarom ook tijdens de feestdagen voor een dagstructuur en houd je aan een planning. Voor elke feestdag kun je een planning maken en noteren wat je allemaal wilt doen, kopen en regelen. Plan ook lege tijd in en houd er rekening mee dat dingen vaak meer tijd kosten dan je denkt. Je zult merken dat een goede planning en het hebben van overzicht bijdraagt aan feestdagen zonder stress.

3. Maak duidelijke afspraken en houd je hieraan

Om te voorkomen dat je te veel hooi op je vork neemt, kun je een eerlijke taakverdeling maken met familieleden. Zo zorg je ervoor dat iedereen wat bijdraagt. Je kunt jaarlijks afwisselen bij wie er wat wordt gevierd, zodat de rol van gastheer of gastvrouw rouleert en afspreken dat iedereen een gerechtje thuis voorbereid om mee te nemen. Je kunt tactisch zijn door te zorgen voor vooraf opgestelde zitplaatsen met naambordjes. Of wat dacht je van een stoelendans om van positie te wisselen? Zo voorkom je dat je de hele avond met hetzelfde familielid zit opgescheept.

4. Realistische verwachtingen

Je kunt een hoop van te voren plannen, maar niet wat er die dag gaat gebeuren en hoe je familie zich gedraagt. Er zullen altijd dingen niet gaan zoals jij dat had gewild. Het scheelt al veel wanneer je jezelf niet verplicht om van de feestdagen te genieten. Wees realistisch over wat je van je familie kunt verwachten. Als je zwager altijd gaat schelden als hij dronken is of je schoonmoeder altijd kleinerende opmerkingen maakt, zal dat door een diner bij kaarslicht waarschijnlijk niet veranderen. Wanneer je van tevoren al weet wat jou triggert, bedenk dan vooraf al een andere manier om hier anders mee om te gaan. Als je weet dat de spanning echt hoog zal oplopen met bepaalde familieleden, kun je er ook voor kiezen om het bezoek kort te houden of helemaal niet te gaan.

5. Accepteer wat je voelt, of juist niet voelt

Tijdens het samenzijn met familie kun je worden overvallen door allerlei gevoelens, zoals irritatie, frustratie, boosheid, schuld, schaamte, jaloezie, verdriet, of angst. Accepteer wat je voelt en veroordeel jezelf hier niet voor. Je hebt er meer aan om in ieder geval naar jezelf toe eerlijk te zijn over wat je voelt, dan deze gevoelens te ontkennen of te onderdrukken. Focus je op je ademhaling en richt de aandacht op je lichaam, blijf bij jezelf in het hier en nu. Alcohol kan ontspannend werken waardoor je je familie beter kunt verdragen, maar er ook voor zorgen dat je eerder in conflict raakt. Ga hier dus voorzichtig mee om.

6. Maak een de-escalatie plan

Als je extra je best moet doen om tijdens de feestdagen gezellig te zijn terwijl je elkaar niet zo aardig vindt, dan is de kans op een explosie groot. Probeer elkaar vriendelijk en met respect te bejegenen, elkaars verschillen te accepteren en kwets elkaar niet onnodig. Geef rustig maar duidelijk je grenzen aan als iemand iets zegt of doet wat je niet fijn vindt. Beheers jezelf als de spanning oploopt en schiet niet constant in de verdediging. Om een escalatie te voorkomen kun je het beste even de situatie verlaten en afleiding zoeken. Ga bijvoorbeeld even een rondje wandelen, doe een ademhalingsoefening of lucht je hart bij iemand. Heb je een partner die er ook bij is? Spreek dan vooraf een teken met elkaar af als je hulp nodig hebt. Als je merkt dat de spanning erg oploopt en je voelt dat het gaat escaleren, dan zet je het teken in en gaan jullie naar huis.

7. Wat kun je leren?

Probeer je ervaringen met familie te zien als een manier om iets te leren in het leven, om te groeien als mens en wijzer te worden. Probeer te relativeren door te bedenken dat de meeste mensen niet hebben gekozen voor wat het leven hen toewerpt en dat het altijd erger kan. Wees dankbaar voor wat je hebt en probeer er iedere dag het beste van te maken. Door er op deze manier naar te kijken, kun je voorkomen dat je vervalt in zelfmedelijden of slachtofferschap.

8. Kies voor jezelf

Vraag je af waar je zelf controle over hebt en wat je aan je situatie kunt veranderen. Je kunt er namelijk ook voor kiezen om de feestdagen helemaal in te vullen zoals jij dat wilt. Gun het jezelf om het helemaal anders te doen. Vraag je af wat jouw behoeftes en verlangens zijn en wat prettig is voor jou in plaats van hoe het zou horen of moeten. Ga activiteiten doen die je leuk vindt en die jou positieve energie geven. Spreek af met de mensen waar jij je fijn bij voelt en die het beste in jou naar boven halen. Misschien dat je als vrijwilliger iets kan doen voor anderen, waardoor je zingeving ervaart en je eigen pijn beter kunt relativeren. Realiseer je dat niets moet en voel je tot niets verplicht, want alleen zo realiseer je je eigen feestdagen zonder stress.

 

 

Je man of vrouw voelen is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Voel jij je niet thuis bij het geslacht waarmee je geboren bent? Voel je je vaak een vreemde in je eigen lichaam? Dan kan het zijn dat er bij jou sprake is van genderdysforie. 

Wat is genderdysforie?

Genderdysforie houdt in dat je een sterk gevoel van onvrede of walging ervaart, omdat je het gevoel hebt dat jouw biologische geslacht niet overeenkomt met jouw genderidentiteit. Je kunt daarbij de wens hebben om lichamelijke aanpassingen te maken, zoals bijvoorbeeld het verwijderen of juist krijgen van borsten. Genderdysforie is géén geestesziekte, maar kan wel leiden tot psychische problemen. Het gevoel kan namelijk zó intens zijn, dat het kan leiden tot o.a. depressieve gevoelens en angstklachten.

Wat is genderidentiteit?

Met de term genderidentiteit verwijzen we naar ons gevoel van wie we zijn en hoe we onszelf zien en beschrijven. De meeste mensen identificeren zichzelf als ‘mannelijk’ of ‘vrouwelijk’, ook wel ‘binaire identiteiten’ genoemd. Hierbij gaat het om mensen wiens biologische kenmerken passen bij hun genderidentiteit. Maar er zijn dus ook mensen die ‘van oorsprong’ mannelijk of vrouwelijk zijn, maar zich daar niet mee kunnen identificeren. Je kunt dan van buiten bijvoorbeeld wel mannelijke geslachtsdelen en gezichtshaar hebben, maar je van binnen juist als vrouw voelen. Sommige mensen voelen zich zowel man als vrouw,  iets er tussenin of geen van beide.  De mate waarin iemand genderdysforie ervaart, kan sterk verschillen en het kan ook verschillende vormen hebben:

Transgenderisme – sommige mensen voelen zich zowel man als vrouw en zijn ontevreden met het geslacht dat ze hebben en de rol die daarbij hoort. Ze hebben de wens om (gedeeltelijk) tot het andere geslacht te horen en zo te leven, maar er is geen wens tot een volledige geslachtsaanpassing.

De term transgenderisme heeft in het Nederlandse taalgebied betrekking op mannen die (gedeeltelijk) als vrouw leven en vrouwen die (gedeeltelijk) als man leven, zonder een volledige geslachtsaanpassing te willen ondergaan. In het Engels heeft de term ‘transgenderism’ betrekking op alle verschijnselen, waarbij je geheel of gedeeltelijk de rol van het andere geslacht aanneemt.

Transseksualiteit – wanneer er wel een wens bestaat tot volledige geslachtsaanpassing, spreken we van transseksualiteit.

Travestie – soms heeft iemand alleen de wens zich te kleden als het andere geslacht, terwijl het gevoel zowel man als vrouw te zijn ontbreekt. In dat geval spreken we van travestie.

Genderdysforie en genderidentiteit

In veel gevallen hebben mensen met genderdysforie het sterke en blijvende verlangen om een leven te leiden dat past bij hun genderidentiteit. Dit kun je doen door specifieke kleding en/of make-up te dragen, of door je gedrag aan te passen. Maar in sommige gevallen willen mensen met genderdysforie graag hormonen slikken en/of een operatie ondergaan, om dat ‘gat’ tussen hun biologische geslacht en genderidentiteit zo klein mogelijk te maken.

Geslachtsaanpassing

Sinds 1975 bestaat in Nederland voor transseksuelen de mogelijkheid om een gehele of gedeeltelijke lichamelijke geslachtsaanpassende behandeling (transitie) te laten uitvoeren. Dit wordt gecoördineerd en uitgevoerd door een ‘genderteam’ van een ziekenhuis. Zij bieden een traject dat bestaat uit diagnostiek, begeleiding en medische behandeling. Meestal doorloop je eerst een uitgebreid diagnostisch traject bij een gespecialiseerde psycholoog of psychiater. Als het nodig is, kunnen een hormoonbehandeling en geslachtsaanpassende chirurgie worden uitgevoerd.

Onderzoek laat zien dat transseksuelen die een geslachtsaanpassende hormoonbehandeling of chirurgische behandeling hebben ondergaan, een verbeterde kwaliteit van leven en een afname van psychische klachten ervaren. Na de transitie is er vaak nog wel behoefte aan nazorg, omdat met de lichamelijke transitie het verhaal van integratie in de maatschappij als man of vrouw nog niet klaar is.

Wat zijn de gevolgen van genderdysforie?

Veel mensen met genderdysforie worstelen al vanaf hun vroege jeugd met hun genderidentiteit. Het opgroeien met genderdysforie kan een grote belemmering zijn in je ontwikkeling. Als je het gevoel hebt dat je niet past in de standaard tweedeling man-vrouw, kan dat leiden tot gevoelens van vervreemding, problemen met de ontwikkeling van je identiteit en emoties en je gevoel van eigenwaarde.

Identiteitsverwarring en negatief zelfbeeld

De meeste mensen identificeren zichzelf als ‘mannelijk’ of ‘vrouwelijk’, ook wel ‘binaire identiteiten’ genoemd. Als je voor je gevoel niet past in deze tweedeling, kan dat gevoelens van verwarring geven over je eigen identiteit. Je kunt je bijvoorbeeld afvragen ‘wie ben ik?’, ‘wat ben ik?’, ‘wat betekenen mijn verlangens en gedrag?’ en ‘hoe moet ik verder?’. Veel mensen met genderdysforie hebben een afkeer van hun eigen lichaam en een laag gevoel van eigenwaarde.

Stigma, uitsluiting en eenzaamheid

Mensen met genderdysforie worden vaak geconfronteerd met discriminerende reacties, uitsluiting of pestgedrag. Ze gaan daardoor sociaal contact uit de weg en komen in een sociaal isolement terecht. Tweederde van de Nederlandse transgenders geeft aan dat ze eenzaam zijn, vergeleken met een derde van de algemene Nederlandse populatie.

Psychische problemen

Genderdysforie staat meestal niet op zichzelf. Het aantal mensen met genderdysforie dat daarnaast ook psychische problemen heeft zoals depressie en angst, is dan ook groot. Ongeveer de helft van de transgenders in Nederland heeft psychische problemen, vergeleken met 14% van de algemene bevolking. Maar liefst twee derde van hen heeft ooit zelfmoord overwogen, en 21% heeft ooit een zelfmoordpoging gedaan – dit is tien keer zo veel als in de algemene bevolking. Ook zelfbeschadiging, middelenmisbruik of lichamelijke verwaarlozing komen voor. Autisme komt zes keer vaker voor dan bij de algemene bevolking.

Gevolgen voor de naaste omgeving

Ook voor de partner, familieleden of vrienden van mensen met genderdysforie kunnen de gevolgen ingrijpend zijn. Zij kunnen verrast worden door de ‘nieuwe’ identiteit en gevoelens van onbegrip, boosheid of rouw ervaren. Hierdoor kunnen er problemen ontstaan in het gezin, de familie of relatie.

Wat kun je zelf doen?

Wanneer je worstelt met genderdysforie kan dat zwaar zijn. Je kunt je onbegrepen, anders of alleen voelen of het gevoel hebben dat je nergens bijhoort. Daarom hebben wij een aantal tips voor je verzameld die het hopelijk wat makkelijker voor je maken:

1. Praat erover met naasten 

Deel je gevoelens met mensen die je vertrouwt. Dit kan spannend zijn, maar het kan ook erg opluchten om je gevoelens en gedachten met iemand te delen.

2. Lotgenotencontact en internet forums

Het kan je helpen om ook met mensen te praten die soortgelijke gevoelens en gedachten hebben. Je kunt informatie uitwisselen en elkaar steunen in het proces. Wie weet houd je er leuke blijvende sociale contacten aan over! Wil je liever eerst praten met iemand die je niet kent? Kijk dan op Genderpraatjes.nl. Hier kun je chatten of bellen met vrijwilligers.

3. Dagboek

Een dagboek bijhouden kan helpen om je gedachten en gevoelens van je af te schrijven en beter op een rijtje te krijgen. Je kunt door het bijhouden van een dagboek achteraf ook beter de psychologische ontwikkeling terugzien die je hebt doorgemaakt.

4. Neem de tijd

Neem geen overhaaste beslissingen over jouw proces en hoe jij je leven wilt leven. Het is belangrijk om de tijd te nemen om jouw genderidentiteit uit te zoeken en de manier waarop je daar uiting aan wilt geven.

Heb jij nog tips of andere aanvullingen op basis van dit artikel? Laat het ons weten!

KOPP/KOV staat voor Kinderen van Ouders met Psychische Problemen (KOPP) en Kinderen van Ouders met een Verslaving (KOV). Het kan gaan om één of beide ouders. In Nederland zijn er ieder jaar 405.000 ouders die te maken hebben met een psychische stoornis en/of een verslaving. Eén op de drie kinderen heeft hiermee te maken. Voor kinderen kan dit heel moeilijk zijn en een deel van deze kinderen ontwikkelt later zelf problemen. Je kunt deze kinderen helpen door een beschermende factor te zijn.

KOPP/KOV-kinderen, hoe herken je ze?

Kinderen van ouders met psychiatrische- of verslavingsproblematiek hebben een aantal gemeenschappelijke kenmerken:

• Ze hebben vaak meer taken en verantwoordelijkheden in het gezin – zowel praktisch als op emotioneel gebied – dan passend is voor de leeftijd. Hierdoor ontstaat parentificatie (rolomkering): het kind zorgt voor de ouder in plaats van andersom en komt hierdoor niet toe aan de normale ontwikkelingstaken. Ze verzuimen ook vaak van school.
• Veel kinderen schamen zich voor hun thuissituatie doordat het thuis anders is dan bij andere kinderen. Als gevolg hiervan kunnen ze zich terugtrekken uit sociale contacten en geen vriendjes meenemen naar huis. Ze kunnen last hebben van schuldgevoelens of hebben weinig vertrouwen in zichzelf en anderen.
• Deze kinderen zijn heel goed in het aanvoelen en lezen van andermans stemming en het oppikken van non-verbale signalen. Ze kunnen zich extreem aanpassen aan de wensen van de ouder maar kunnen ook juist een hele onverschillige houding aannemen.
• Veel kinderen hebben moeite om met hun emoties om te gaan en herkennen eigen wensen en behoeften niet meer, omdat deze altijd onderdrukt zijn. Ze cijferen zichzelf helemaal weg of zijn juist agressief en hebben beperkte sociaal-emotionele vaardigheden.
• Veel KOPP/KOV-kinderen hebben psychosomatische problemen, zoals terugkerende hoofdpijn- en buikpijnklachten, misselijkheid, slaapproblemen en eetproblemen. Ook kunnen ze last hebben van separatieangst.

Hoe kun je KOPP/KOV-kinderen helpen?

Uit onderzoek blijkt dat een derde van de kinderen met een psychisch zieke ouder zelf géén problemen krijgt. Helaas krijgt een derde tijdelijke (aanpassings)problemen en een derde ontwikkelt ernstige psychische klachten. Je kunt dan denken aan depressie, angst, schizofrenie en persoonlijkheidsstoornissen zoals borderline of een alcohol- en drugsverslaving. Over de factoren die dat risico vergroten of juist verkleinen raakt steeds meer bekend:  één van de beschermende factoren voor deze kinderen is het sociale netwerk. Misschien heb je als leerkracht deze kinderen in je klas, is jouw kind bevriend met een KOPP/KOV-kind of krijg je op een andere manier met ze te maken. Wat kun je dan doen om een kind te helpen?

Signalering

Kinderen kunnen zaken goed verbergen. Als leerkacht of andere naaste is het belangrijk om alert te zijn op signalen zoals plotselinge gedragsveranderingen, lage cijfers of spijbelen. Er kunnen moeilijkheden thuis zijn of een plotselinge psychiatrische opname van een ouder. Als je de signalen op tijd bespreekbaar maakt, kan het kind op tijd steun krijgen en kan het gezin zo nodig doorverwezen worden naar anderen die zich bezighouden met preventie van KOPP/KOV-problematiek.

Ga het gesprek aan

Als leerkracht of als persoon in de buurt heb je contact met het gezin. Als je denkt dat er iets aan de hand is, onderneem dan actie. Ga er niet van uit dat er al hulp is geregeld. Je kunt proberen om het gesprek met het kind zelf of met de ouders aan te gaan. Vraag eens hoe het thuis gaat en welke zorgen er zijn. Het is belangrijk om de situatie bespreekbaar te maken. Het is van belang dat kinderen begrijpen wat er met hun ouder aan de hand is en dat ze in kindertaal (liefst door de ouders) uitleg krijgen over de psychische problemen of de verslaving. Vraag hulp bij de buurtteams of Jeugdgezondheidszorg (JGZ) als je het moeilijk vindt dit gesprek aan te gaan of als dit niet mogelijk is.

Aandacht en gewone dingen doen

Veel kinderen van ouders met psychiatrische of verslavingsproblemen kunnen bij weinig mensen hun verhaal kwijt. Een KOPP/KOV-kind zal zelf niet snel om aandacht of hulp vragen. Als je van de gezinssituatie afweet kun je het kind wat extra aandacht geven. Net als ieder kind willen KOP/KOV-kinderen graag ‘normaal’ zijn en gewone kinderdingen doen. Nodig het kind uit voor een verjaardagsfeestje of een dagje uit of vraag het om te komen spelen.

Biedt ouders ondersteuning

Natuurlijk hebben niet alleen de kinderen maar ook de ouders zelf veel aan hun hoofd. Soms lukt het niet meer om het thuis allemaal op orde te houden. Het kan helpen als ouders af en toe hun hart kunnen luchten bij iemand of wat taken kunnen uitbesteden. Je kunt misschien bijspringen met praktische dingen zoals het huishouden, boodschappen doen of administratieve taken. Je kunt ook aanbieden om het kind na schooltijd op te vangen of uit te nodigen voor het eten. Voor KOPP/KOV-kinderen en hun ouders is zo’n sociaal vangnet heel belangrijk.

Preventieve activiteiten

Preventie-afdelingen van veel ggz-instellingen en van sommige verslavingszorginstellingen organiseren bijeenkomsten voor KOPP/KOV-kinderen. Deze activiteiten dringen het risico op het ontwikkelen van psychische problemen bij het kind terug met 40%. Daarnaast bieden preventie-afdelingen ook individuele gesprekken voor kinderen en ouders aan. Op www.kopstoring.nl en www.kopopouders.nl. kunnen kinderen en ouders online hulp en informatie vinden.

Verwijzing naar hulpverlening

Als je merkt dat een kind of ouder meer nodig heeft dan een preventief aanbod, kan je ook extra hulp organiseren. Dit kan in gang gezet worden met behulp van de huisarts, het lokale wijkteam of Centrum voor Jeugd en Gezin.