Jongeren zijn steeds sneller afgeleid en hebben moeite zich te focussen. Velen zoeken de oplossing in het slikken van adhd-medicatie – veelal zonder recept. Dat is gevaarlijk, zegt Hedda van ’t Land. ‘Het is de hoogste tijd om onze jongeren te hulp te schieten.’
Dit opiniestuk is geschreven door Hedda van ’t Land, directeur Behandelzaken Kind & Jeugd bij Mentaal Beter Jong en Opdidakt.
Gepubliceerd in Het Parool, 3 oktober 2023.
Er is sprake van toenemend misbruik van adhd-medicatie onder jongeren – ze gebruiken het om wakkerder en meer gefocust te zijn. De NOS luidde hierover vorige week de noodklok. Vooral onder studenten is het slikken van stimulantia, zoals ritalin, zonder recept tegenwoordig zeer populair. Op scholen en universiteiten is een heuse zwarte handel in pillen ontstaan.
En dat is gevaarlijk. Adhd-medicatie kan namelijk ernstige bijwerkingen veroorzaken zoals slapeloosheid, misselijkheid, verminderde eetlust, hartkloppingen en nervositeit. Niet voor niets is adhd-medicatie opgenomen in de Opiumwet; het is dan ook onverantwoord die zonder begeleiding van een arts te nemen.
Als oplossing pleiten deskundigen voor betere controles onder patiënten, om zo meer grip op de uitgifte van adhd-medicatie te hebben. Maar die aanpak zal niet afdoende zijn. De vraag is waarom veel jongeren grote moeite hebben zich te concentreren. Wat maakt dat zij zelfs hun toevlucht nemen tot misbruik van medicatie?
Prestatiedruk
Wat ik opvang in onze behandelpraktijk is dat de huidige prestatiedruk in onze maatschappij een cruciale rol speelt. Jongeren zeggen dat ze het gevoel hebben dat ze continu in competitie zijn, voelen de druk van hoge studieleningen, en zeggen dat zij alleen zich verantwoordelijk voelen voor hun succes. Blijft dat succes uit, dan voelt dat als falen. Maar ook andere factoren spelen een rol: soms wordt een pilletje gezien als een gemakkelijk panacee naar verhoogde concentratie.
En ook de rol van huisartsen verdient aandacht. De Morgen berichtte deze week dat het gebruik van antipsychotica en antidepressiva bij 12- tot 24-jarigen fors is gestegen tussen 2018 en 2022. Het is mogelijk dat huisartsen sneller antidepressiva voorschrijven aan tieners dan wenselijk is.
Hoe dan ook: dat prestatiedruk een rol speelt bevestigt ook onderzoek van het Trimbos-instituut. Maar liefst de helft van de studenten zegt psychische klachten als somberheid en angst te ervaren.
Sociale media en de impact hiervan op het brein spelen eveneens een belangrijke rol. Jongeren staan tegenwoordig op met sociale media en gaan ermee naar bed. Maar ons brein is helemaal niet gemaakt om aan één stuk door prikkels – YouTube-filmpjes, TikTok, SnapChat, pop-ups, appjes – te verwerken. Een overprikkeld brein resulteert in disbalans tussen hersengebieden.
Zelfdiagnose
Jongeren zijn tegenwoordig sneller afgeleid en hebben meer moeite zich te focussen op één onderwerp. Dat hebben jongeren zelf ook in de gaten. Ze gaan daarom online op zoek en krijgen op TikTok – via zelfdiagnose – binnen de kortste keren een label aangereikt (‘Ik heb adhd!’). Ook krijgen ze daar informatie hoe ze via de huisarts met een verwijsbrief naar de ggz kunnen gaan, inclusief advies hoe ze klachten die bij adhd horen het beste kunnen formuleren. En dat merken wij weer in onze behandelpraktijk.
In die extreem uitdagende context – prestatiedruk in combinatie met verminderde concentratie – zijn jongeren bereid alles uit de kast te trekken. Dan ontstaat al snel ruimte voor de gedachte ‘Dan maar een pilletje ritalin!’. Maar de verwachting dat zo’n pilletje tot betere prestaties leidt is volstrekt onjuist.
Recent Amerikaans onderzoek laat zien dat mensen zonder adhd weliswaar harder werkten maar het slechter deden op cognitieve tests als ze adhd-medicatie namen dan mensen die een placebo-pilletje kregen. Met andere woorden: leerprestaties gaan er niet op vooruit als je ritalin neemt. Het gebruik van adhd-medicatie is aantoonbaar slecht als je geen adhd hebt.
Mentale gezondheid
Het is de hoogste tijd om onze jongeren te hulp te schieten. Laten we allereerst onjuiste verwachtingen over het effect van adhd-medicatie bij mensen zonder adhd rechtzetten en dit beter voor het voetlicht brengen. En laten we als praktijkinstellingen in de ggz nauw optrekken met scholen en universiteiten bij het versterken van de mentale gezondheid van jongeren. Denk aan het delen van inzichten over het herkennen van stress, aan weten welke gezonde leefstijl stress aantoonbaar vermindert en aan het aanreiken van tools die jongeren leren omgaan met ervaren prestatiedruk.
Verantwoord en gedoseerd gebruik van sociale media maakt beslist onderdeel uit van deze mentale bijstand, evenals de ontwikkeling van inzicht en vaardigheden in het managen van je aandacht.
Bijna honderd jaar geleden zei historicus en antropoloog Johan Huizinga: ‘Wij leven in een bezeten wereld. En wij weten het.’ Anno 2023 is het niet anders. Onze jongeren leven ook in een bezeten wereld. En erger: dat wéten wij als volwassenen! Laten we ons daarom uitspreken en in actie komen. Onze jongeren moeten weer toekomst krijgen.