Vermijd je het liefst spannende situaties? Geen zorgen, dat doen we allemaal weleens. Maar bij sommigen gaat dit veel verder en is er sprake van een vermijdende persoonlijkheidsstoornis, ook wel bekend als een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis. Wat houdt dit precies in, hoe herken je het en wat zijn mogelijke gevolgen? Door een vermijdende persoonlijkheidsstoornis aan te pakken, krijg je mogelijk meer rust in je hoofd en meer plezier in je leven. In dit artikel lees je hoe je een vermijdende persoonlijkheidsstoornis herkent en geven we 5 concrete adviezen over het omgaan met een vermijdende persoonlijkheidsstoornis.

Wat is een vermijdende persoonlijkheidsstoornis?

Als je een vermijdende persoonlijkheidsstoornis hebt, laat je vanaf jongvolwassen leeftijd (tussen de 18 en 25 jaar) een aanhoudend patroon zien van sociale afremming, minderwaardigheidsgevoelens en een overgevoeligheid voor kritiek. Dit patroon is aanwezig in uiteenlopende situaties en blijkt uit vier (of meer) van de volgende kenmerken:

• Je vermijdt beroepsmatige activiteiten waarbij interpersoonlijk contact nodig is vanwege de angst voor kritiek, afkeuring of afwijzing.
• Je vermijdt interpersoonlijk contact, tenzij je zeker weet dat je aardig wordt gevonden.
• Je bent terughoudend in intieme relaties vanwege de angst om belachelijk te worden gemaakt of beschaamd te worden.
• In alledaagse sociale situaties ben je er erg op gefocust of je bekritiseerd of afgewezen wordt.
• Je bent geremd in nieuwe sociale situaties doordat je gevoelens van incompetentie ervaart.
• Je ziet jezelf als onaantrekkelijk, sociaal onbekwaam of minderwaardig aan anderen.
• Je bent erg terughoudend in het ondernemen van nieuwe activiteiten die kunnen leiden tot gevoelens van schaamte.

Gevolgen van een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis

Een vermijdende persoonlijkheidsstoornis kan grote gevolgen hebben op je leven. Het belemmert je om te groeien, nieuwe dingen te leren en nieuwe relaties aan te gaan. Je bent bijvoorbeeld zo bang voor kritiek dat je nooit een nieuwe baan, studie of hobby uitprobeert. Gevoelens van waardeloosheid kunnen je ervan weerhouden om liefde en vriendschap te zoeken. De angst voor schaamte en afwijzing kan ervoor zorgen dat je niet zoveel over jezelf durft te delen. En als je je maar enigszins beoordeeld voelt, kap je het contact direct af.

Als je een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis niet tijdig aanpakt, leiden je gedachten en gedrag tot isolatie en eenzaamheid. De kans is groot dat je ook andere psychische stoornissen of klachten ontwikkelt. Veel voorkomend zijn:

• een angststoornis, zoals een paniekstoornis, agorafobie of een sociale angststoornis;
• depressie;
• middelen misbruik;
• een eetstoornis, zoals anorexia of een eetbuistoornis;
• een andere persoonlijkheidsstoornis, zoals een afhankelijke of obsessief compulsieve persoonlijkheidsstoornis;
• suïcidaliteit.

Hoe kun je omgaan met je vermijdende persoonlijkheidsstoornis?

Als je een vermijdende persoonlijkheidsstoornis hebt, kan dat dus de nodige uitdagingen met zich meebrengen. Gelukkig zijn er manieren om met de symptomen om te gaan. Een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis is goed aan te pakken met verschillende strategieën die ook gebruikt worden om een sociale angststoornis te overwinnen. We hebben vijf adviezen voor je op een rijtje gezet.

1. Verander je innerlijke monoloog. Je innerlijke monoloog is de manier waarop je tegen jezelf praat. Jouw innerlijke monoloog vertelt bijvoorbeeld: ‘De mensen om me heen denken dat ik een last ben’ of ‘Iedereen zal me uitlachen als ik me uitspreek.’ Die gedachten kunnen je sterk ontmoedigen om sociale situaties aan te gaan. Jouw innerlijke monoloog kan jouw angsten voeden, waardoor je nog meer gaat vermijden. Als je in een sociaal isolement raakt, versterk je die negatieve overtuigingen alleen maar. Je geeft ze in ieder geval niet de kans om weerlegd te worden.

Je kunt leren om je eigen gedachten te onderzoeken. Je gedachten zijn namelijk niet altijd objectieve feiten. In sommige gevallen catastrofeer je, dat betekent dat je ervan uitgaat dat het ergste zal gebeuren. In andere gevallen zul je gedachten lezen: je doet aannames over wat andere mensen denken ondanks een gebrek aan bewijs. Wanneer je jezelf betrapt op negatief denken, probeer dan je angsten uit te dagen en te vervangen door een positievere innerlijke dialoog. Negatieve gedachten de baas worden is een proces, heb dus geduld met jezelf. Je wordt er vanzelf beter in als je maar blijft oefenen.

2. Sociale vaardigheden verbeteren. Als je denkt dat je sociaal onbekwaam bent, zie je het misschien niet zitten om zelfs maar een oppervlakkig praatje te maken. Je kunt natuurlijk altijd een sociale vaardigheidstraining volgen om je sociale vaardigheden te verbeteren en je zelfvertrouwen te vergroten. Hier zijn alvast een aantal trucjes om je op weg te helpen.

• Richt je aandacht naar buiten. In plaats van stil te staan bij je interne monoloog, let je bijvoorbeeld op de lichaamstaal van je gesprekspartner. Of neem je omgeving in je op. Speelt er muziek op de achtergrond? Probeer onderwerpen te vinden om een stilte in het gesprek te vullen. Een kleine opmerking kan gemakkelijk leiden tot een langere dialoog.
• Word nieuwsgierig. Wanneer je nieuwsgierigheid toont naar andere mensen, zul je merken dat ze vaak bereid zijn om te kletsen. Gesloten vragen die met ja of nee beantwoord kunnen worden, kunnen het gesprek verkorten. Gebruik in plaats daarvan open vragen om langere antwoorden te inspireren. Denk aan vragen die beginnen met ‘wat’, ‘waarom’, ‘waar’, ‘wanneer’ en ‘hoe’.
• Neem de tijd. Als je je angstig voelt, ga je vaak te snel praten. Probeer je spraak te vertragen en gebruik pauzes om je gedachten te verzamelen. Je komt dan over als een attente gesprekspartner en hebt meer tijd om je boodschap over te brengen.

3. Leer beter omgaan met stress. Als je een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis hebt, kunnen er allerlei sociale zorgen door je hoofd spoken, waardoor je je overweldigd kunt voelen door stress. Gelukkig zijn er manieren om je algehele stress- en angstniveau te verminderen. Probeer regelmatig te sporten, gezond te eten en voldoende te slapen. Een actieve levensstijl zorgt voor een afname in stresshormonen en een toename van stemming verhogende hormonen zoals serotonine en dopamine. Met ademhalingsoefeningen kun je de stressreactie van je zenuwstelsel beheersen. Alcohol en drugs kunnen helpen om je meer op je gemak te voelen in sociale situaties, maar vergroten op de lange termijn je angst. Probeer ze te vervangen door gezondere copingtechnieken.

4. Ga de confrontatie met je angsten aan. Hoewel het uit de weg gaan van sociale situaties de makkelijkste weg lijkt, kan het je angst ook intenser maken en je eenzaamheid vergroten. Probeer geleidelijk aan je comfortzone te vergroten door jezelf bloot te stellen aan situaties die je normaal gesproken zou vermijden. Je kunt dit doen met behulp van een angstladder, waarbij je stressvolle situaties rangschikt op volgorde van minst tot meest beangstigend. Door langzaam de ladder op te gaan, kun je je angsten stap voor stap confronteren. Wanneer je je overweldigd voelt, gebruik dan stressverlichtingtechnieken zoals mindfulness om zo minder angst en meer controle te ervaren.

5. Onderzoek je hechtingsstijl. De kwaliteit van de hechtingsband die je opbouwt in je eerste levensjaren met je ouders of verzorgers, is van invloed op het verloop van jouw verdere sociaal-emotionele, taal- en cognitieve ontwikkeling. Deze basis neem je mee naar je volwassen leven en zo kunnen verschillende hechtingsstijlen ontstaan. Als er iets niet goed is gegaan in de hechting, noemen we dat onveilige hechting. Veel omstandigheden kunnen ervoor zorgen dat je onveilig gehecht bent. Probeer jouw hechtingsstijl beter te begrijpen. Het ontwikkelen van een autobiografisch verhaal kan je helpen beter te begrijpen hoe je een vermijdende persoonlijkheidsstoornis hebt ontwikkeld. Misschien kun je alsnog met je ouder(s) praten over wat er vroeger speelde, zodat je een eventueel trauma kunt verwerken of meer begrip kunt krijgen voor jouw ouder. Meer tijd doorbrengen met anderen die een veilige hechtingsstijl hebben, kan je helpen groeien en ontwikkelen. Zo leer je hopelijk meer veiligheid en vertrouwen en minder angst te ervaren in je relaties met anderen.

Tot slot

Vermoed jij dat je een vermijdende persoonlijkheidsstoornis hebt, dan kan het een goed idee zijn om een afspraak te maken met je huisarts. Je huisarts kan je vervolgens doorverwijzen naar een psycholoog om een diagnose vast te stellen. Een psycholoog kan je ook helpen om te leren leven met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis en je klachten te verminderen.