Eenzaamheid is een probleem dat altijd heeft bestaan. Het is van alle leeftijden en komt voor onder alle lagen van de bevolking. Meer dan een miljoen Nederlanders voelt zich sterk eenzaam. Nog eens één op de drie Nederlanders voelt zich matig eenzaam. De ene persoon loopt meer risico om zich eenzaam te voelen dan de ander, maar iedereen kan ermee te maken krijgen. Eenzaamheid kan in lichte of sterke mate voorkomen, af en toe gevoeld worden of langdurig aanhouden. Eenzaamheid kan veel impact hebben op jouw leven en de kwaliteit ervan. Dan is het belangrijk er iets aan te doen. Wij geven je graag een aantal tips om beter om te gaan met eenzame gevoelens.

Wat is eenzaamheid?

Eenzaamheid is een gevoel. Je bent pas eenzaam als jij dat zo ervaart. Eenzaamheid is iets anders dan alleen zijn, maar kan er wel mee samenvallen. Je kunt alleen zijn en je daar helemaal prima bij voelen.

‘Eenzaamheid is het fysiek ervaren van een tekort in patronen van verbinding met andere mensen.‘

Door neuropsychologisch onderzoek van de laatste twintig jaar weten we inmiddels dat het gevoel van eenzaamheid een directe fysieke ervaring is, net zoals honger of dorst. Het gevoel buitengesloten te zijn, het gevoel van eenzaamheid, prikkelt exact hetzelfde hersengebied als wanneer iemand fysieke pijn heeft. Daaruit volgt dat eenzaamheid een fysiek verschijnsel is. We hebben verbinding met anderen nodig om ons gezond te ontwikkelen. Als kind, maar net zo goed in ons volwassen leven. Eenzaamheid is eigenlijk een signaal dat er iets ontbreekt aan onze verbinding met andere mensen. Als je je eenzaam voelt, is een menselijke basisbehoefte niet vervuld.

Verschillende soorten eenzaamheid

Er bestaan verschillende soorten eenzaamheid. Bij emotionele eenzaamheid mis je verbondenheid met anderen, je mist een hechte, intieme band. Emotionele eenzaamheid komt vaak voort uit de kwaliteit van het contact: je ervaart dit contact bijvoorbeeld als moeizaam of oppervlakkig.

Bij sociale eenzaamheid ervaar je een tekort aan betekenisvolle relaties met anderen. Je hebt dan minder sociaal contact dan je wenst.

De laatste jaren is er ook veel aandacht voor een andere vorm van eenzaamheid, namelijk existentiële eenzaamheid. Dit wordt omschreven als een verloren en zwervend gevoel, geen eigen plek of rol in het leven kennen, een gevoel van zinloosheid. Bij existentiële eenzaamheid gaat het meer over een gemis aan zingeving dan over je sociale contacten.

Wanneer iemand weinig of geen betekenisvolle ondersteunende contacten heeft spreken we van sociaal isolement. Sociaal isolement is niet hetzelfde als eenzaamheid, maar kan er wel mee samenvallen. Sociaal isolement is een situatie; eenzaamheid is een gevoel.

Feiten, cijfers en oorzaken

Eenzaamheid kan allerlei oorzaken hebben. Groepen die een hoger risico hebben op eenzaamheid zijn ouderen (75+), mensen in armoede, mensen met een chronische aandoening, mantelzorgers, mensen met een migratie-achtergrond, laaggeletterden en LHBTI’ers.

Eenzaamheid komt vaker voor onder alleenstaanden dan onder mensen met een partner. Maar je kunt je ook eenzaam voelen wanneer je een relatie hebt, bijvoorbeeld doordat jij je niet begrepen voelt door jouw partner, of omdat je (bijna) geen connectie met hem, haar of hen voelt.

Iemand verliezen die dichtbij je staat kan een grote impact hebben en je kunt je er eenzaam door voelen. Verlies hoeft niet te betekenen dat iemand is overleden. Ook als een dierbare ver weg verhuist, of als je elkaar niet meer spreekt door een ruzie of een echtscheiding, is er sprake van een verlieservaring.

Ook de omstandigheden kunnen zorgen voor eenzaamheid. Misschien heb je niet de financiële middelen om mee te doen aan sociale activiteiten, of zorg jij als mantelzorger voor een ziek familielid en houd je daarnaast weinig tijd voor jezelf over. Misschien ben jij jouw baan verloren door ontslag of pensioen en mis je daardoor de contacten met jouw collega’s. Gepest worden kan een grote impact op iemand hebben. Vooral wanneer je niemand hebt om over het pesten te praten kun jij je eenzaam voelen.

Daarnaast kunnen persoonlijke eigenschappen ervoor zorgen dat jij moeilijker contact maakt. Denk bijvoorbeeld aan een gebrek aan zelfvertrouwen, onvermogen anderen te vertrouwen, sterke verlegenheid, of emotionele instabiliteit.

Eenzaamheid komt relatief vaak voor bij mensen met psychische klachten, zoals een angststoornis, depressie of autisme. Als je hierdoor weinig buiten komt of minder makkelijk contact maakt, kan dat eenzaamheid veroorzaken. Maar ook de angst voor of het ervaren van onbegrip kan ervoor zorgen dat jij je niet durft te verbinden met anderen. Je durft bijvoorbeeld niet met anderen te delen hoe het echt met jou gaat of waar jij je mee bezighoudt. Je houdt een deel voor de buitenwereld verscholen, omdat je bang bent dat je niet begrepen wordt.

Gevolgen van eenzaamheid

Eenzaamheid kan op zichzelf staan, maar gaat relatief vaak samen met psychische klachten. Uit een onderzoek van het Trimbos Instituut blijkt dat wanneer jij je eenzaam voelt, je een hoger risico hebt op het ontwikkelen van een ernstige stemmings-, angst- of middelenstoornis dan mensen die niet eenzaam zijn. Andersom voelen mensen die psychische klachten hebben zich vaker eenzaam dan mensen zonder psychische klachten. Eenzaamheid kan een negatieve uitwerking hebben op je immuunsysteem, waardoor je vatbaarder bent voor infecties. Ook veroorzaakt eenzaamheid vaak ongezonde gedragingen, zoals het gebruiken van middelen, meer eten en weinig bewegen.

Hoe kun je beter omgaan met eenzaamheid?

Je soms eenzaam voelen hoeft helemaal niet erg te zijn. Pas als eenzaamheid je gaat belemmeren in jouw functioneren en jij je er ongelukkig door voelt, gaat het een groter probleem vormen. Welke stappen kun je nu zelf zetten zetten? Hieronder lees je een aantal tips:

Tip 1. Probeer de oorzaak te achterhalen

Waardoor voel jij je eenzaam? Zijn er bijvoorbeeld bepaalde situaties waarin het gevoel van eenzaamheid sterker is dan normaal? Wat mis je op die momenten in de contacten die je hebt? Het achterhalen van de kern van jouw eenzaamheid kan jou helpen om een oplossing te vinden.

Tip 2. Realiseer je dat eenzaamheid een gevoel is dat je kunt veranderen

Het is goed om je te beseffen dat eenzaamheid een gevoel is; je bent niet eenzaam, je voelt je eenzaam. In plaats van te blijven hangen in dit vervelende gevoel, kun je beter kijken waar je invloed op kunt uitoefenen zodat je stappen kunt ondernemen om het eenzame gevoel te verminderen.

Tip 3. Blijf dingen ondernemen

Misschien zijn er bepaalde dingen die je nu niet doet, omdat je niet weet met wie je het moet ondernemen. Maar het is belangrijk dat jij de dingen blijft ondernemen die belangrijk voor jou zijn! Dat is misschien makkelijker gezegd dan gedaan. Begin daarom met kleine stapjes en breid dit steeds verder uit. Ga bijvoorbeeld eens in je eentje ergens een kop koffie drinken of een biertje, maak een wandeling of ga naar een concert. Juist wanneer je dingen blijft ondernemen, creëer je kansen om nieuwe contacten op te doen.

Tip 4. Investeer in zelfliefde

Lief zijn voor jezelf is één van de eerste stappen die je kunt maken om het eenzame gevoel te verminderen. Wanneer je niet tevreden bent met jezelf, kan dit bijdragen aan een eenzaam gevoel en jou belemmeren bij het maken van contact. Leer jezelf waarderen. Richt je meer op jouw goede eigenschappen dan te focussen op wat je anders zou willen zien. Vergelijk jezelf niet steeds met anderen, jij bent zoals je bent en dat is goed zo! Vind je het spannend om contact met iemand te leggen of jezelf te zijn, omdat je bang bent voor afwijzing? Onderzoek waar dit gevoel vandaan komt.

Tip 5. Investeer in het opbouwen van relaties

Het kost nu eenmaal tijd om waardevolle relaties op te bouwen met anderen. Je zult daar dan ook zelf tijd in moeten investeren. Grijp alle momenten aan om sociale contacten op te doen. Zoek bijvoorbeeld plekken op waar je mensen tegenkomt die dezelfde interesses hebben als jij. Je kunt via verschillende kanalen contacten opdoen, bijvoorbeeld via de sportschool, internet of een buurthuis.

Tip 6. Praat erover en stel jezelf kwetsbaar op

Het kan helpen om je te realiseren dat eenzaamheid er vaak bij hoort in het leven. Je bent niet alleen: ruim drie miljoen Nederlanders voelen zich regelmatig eenzaam. Hoewel er bij (jong)volwassenen nog altijd een taboe op dit onderwerp heerst, is het goed om je gevoelens bespreekbaar te maken. Is er een vriend, collega, familielid of buurvrouw aan wie je kwijt kunt hoe je je voelt? Grote kans dat je te horen krijgt dat diegene zich ook wel eens eenzaam voelt, wat jou weer kan sterken in je eigen emoties.

Eenzaamheid kan veel impact hebben op jouw mentale en fysieke gezondheid. Heb je het idee dat je er ondanks onze tips toch zelf niet uitkomt en wil je actief aan de slag met het verminderen van jouw eenzaamheid? Samen met een psycholoog kun je op zoek naar de oorzaak van jouw eenzaamheid en werken aan een oplossing. Want zoals eerder gezegd: eenzaamheid is een gevoel waar je (vaak) wat aan kunt veranderen.