Opinie: Jongeren hebben écht meer nodig dan alleen praten over mentale problemen

Op 3 juni 2024 lanceerde demissionair staatssecretaris Maarten van Ooijen de campagne ‘Hey, het is oke, om gesprekken over mentale klachten bij jongeren te normaliseren. Aangezien 62,5% van de psychische aandoeningen voor het 25e jaar begint, is dit van groot belang. In 2022 had 50% van de meisjes psychosomatische klachten en ervoer bijna alle studenten (97%) stress, met meer dan de helft onder prestatiedruk. De campagne heeft positieve effecten laten zien: 80% van de Nederlanders praat nu over mentale gezondheidsproblemen, wat helpt het stigma te verminderen. Echter, voor verdere impact moeten oorzaken zoals prestatiedruk, stress en sociale media worden aangepakt. Het nieuwe kabinet wordt uitgenodigd om hier concrete stappen in te zetten.

Dit opiniestuk is geschreven door Hedda van ’t Land, directeur Behandelzaken Kind & Jeugd bij Mentaal Beter Jong en Opdidakt en Youandi Duncker, Eerste geneeskundige en kinder- en jeugdpsychiater Mentaal Beter Jong en Opdidakt. Gepubliceerd op Volkskrant.nl op 2 juli 2024.

Campagne van de overheid: ‘Hey, het is oké’

‘We vinden het belangrijk dat jongeren lekker in hun vel zitten. Door vroegtijdig te praten over beginnende mentale klachten met iemand die je vertrouwt, kon je voorkomen dot klachten erger worden.’ Met deze oproep lanceerde demissionair staatssecretaris Maarten van Ooyen op 3 juni 2024 de laatste versie van de meerjaren-campagne ‘Hey, het is oke’. Doel van deze campagne van het ministerie van VWS is het normaliseren onder jongeren om te praten over (beginnende) mentale klachten (bron 1,2).

Alarmerende mentale gezondheidsproblemen bij jongeren

De oproep van de staatssecretaris valt natuurlijk niet uit de lucht. Liefst 62,5% van de psychische aandoeningen begint voor de leeftijd van 25 jaar, 34,6% zelfs al voor 14 jaar (bron 3). Het aantal meisjes met psychosomatische klachten -zoals buikpijn, slaapproblemen en neerslachtigheid -steeg naar 50 procent in 2022, dat is 18 procentpunt meer dan in 2017 (bron 4).Bijna alle studenten ervaren stress (97%) en ruim de helft heeft ook last van prestatiedruk (54%), aldus cijfers van het Trimbos (bron 5). De meest recente cijfers van het CBS laten zien dat van de tienermeisjes maar liefst 18% het afgelopen jaar jeugdhulp ontving (bron 6,7). Van de jongens tussen 8 en 12 jaar was dat ongeveer 22%. Dat zijn alarmerend hoge cijfers die illustreren dat het niet goed gaat met onze jeugd.

Impact van de campagne

Met ‘Hey, het is oké’ wil de overheid het tij keren. Een effectstudie van de campagne in 2021 bevestigt dat de praten-doelstelling is behaald (bron 8); ongeveer acht op de tien Nederlanders sprak met anderen over psychische klachten. En dat was meer dan voorafgaand aan de campagne. Het stigma gaat er dus langzaam af. Maar het blijft stil in de campagne overwaar6m onze jongeren zoveel last hebben van psychische problemen. Terwijl we dat uit onderzoek heel goed weten: jongeren hebben tegenwoordig last van prestatiedruk, stress, groepsdruk, een ongezonde leefstijl en problemen door het gebruik van social media (bron 9).Daarnaast is de boodschap van de campagne best gedurfd. Let wel: het stimuleren van face to face praten over mentale problemen vinden wij een goede en belangrijke stap om psychische problemen te normaliseren. Maar jongeren brengen verontrustend veel tijd door op social media apps en ‘praten met elkaar’ staat voor hen gelijk aan ‘chatten’. Praten over psychische problemen betekent voor jongeren ‘chatten’ met gelijkgestemden en zoeken naar informatie over psychische klachten op datzelfde platform. Dat kan een heel positieve uitpakken voor minderheidsgroepen, zoals het gevoel dat ze niet alleen zijn, dat hun gevoelens normaal zijn en dat er anderen zijn met wie ze aspecten van hun leven kunnen delen.

Kwetsbare doelgroep wordt keihard getroffen

Maar niet alle informatie op social media apps – zoals TikTok – en binnen online communities is perse juist. Sterker, sommige algoritmes zijn zo afgesteld dat diezelfde jongeren bij een volgend bezoek nog intensiever blootgesteld worden aan content over psychische problemen waarnaar ze hebben gezocht (bron 10). Zoals ook blijkt uit een quote van een meisje in een recent nieuwsbericht van de NOS: ‘Op TikTok kom ik heel veel meiden tegen die super depressief zijn. ‘Psychische problemen worden zo erger. En dat heeft weer een direct nadelige gevolgen voor hun mentale gezondheid en verhoogt de kans dat ze onterecht of verkeerde hulp gaan zoeken (bron 10). Precies wat de overheid niet wilde.

Daarbij lijkt het op sommige social media platforms ook alsof iedereen een perfect leven leidt en extreem gelukkig is. Iedereen, behalve jij. Die overvloed aan ‘perfecte’ levens en sociale druk maakt het voor jongeren extra lastig zich kwetsbaar op te stellen en te praten over hun mentale problemen.

En dan hebben we het nog niet gehad over allerlei andere factoren die de mentale gezondheid van jongeren ongunstig beïnvloeden zoals de druk van school, maatschappelijke factoren als woningnood en klimaatverandering, ongezonde leefstijl onder jongeren of de gevolgen va de coronacrisis (bron 11).

Met de campagne is een eerste belangrijke stap gezet om psychische problemen bespreekbaar te maken en te normaliseren. Nu is het hoog tijd voor de volgende stap en willen we daadwerkelijk een daling zien van psychische problemen onder jongeren. Daarvoor is het achterliggende waaróm cruciaal. We nodigen het nieuwe kabinet uit om deze handschoen op te pakken en concreet aan de slag te gaan met het terugdringen van prestatiedruk, het verrijken van het onderwijs met lessen over weerbaarheid en veerkracht, het reguleren van algoritmes op social media platforms en het verbeteren van de leefstijl. Laat onze jongeren weer toekomst krijgen.