1. Wat is OCS? (Dwangstoornis)

Als je last hebt van dwanggedachten en/of dwanghandelingen die steeds weer terugkomen, dan heb je mogelijk een dwangstoornis of obsessieve compulsieve stoornis (OCS). Dwanggedachten zijn vervelende obsessies, zoals het idee dat alles onhygiënisch is of het beeld dat je een ander iets gaat aandoen. Deze gedachten geven je een gevoel van onrust of angst. Dwanghandelingen zijn handelingen die steeds op een bepaalde manier moeten worden gedaan, zoals telkens je handen wassen of het gasfornuis controleren. Dit zorgt ervoor dat je je even opgelucht voelt, maar uiteindelijk komt de innerlijke onrust weer terug. Dwanghandelingen ontstaan vaak in reactie op dwanggedachten, maar beide kunnen ook afzonderlijk voorkomen.

OCS begint vaak rond het 20e levensjaar, maar komt ook voor bij kinderen en jongeren. De stoornis ontstaat meestal in een periode waarin je veel stress of druk ervaart. Als je gevoelig bent voor OCS, heb je vaak een groot verantwoordelijkheidsgevoel en zie je snel gevaren. Je bent obsessief bezig met risico’s, zoals ziekte, brand, inbraak of overlijden. Deze gevaarlijke situaties wil je voorkomen door het uitvoeren van dwanghandelingen.

Kenmerken van OCS

Iemand met OCS lijdt aan terugkerende en aanhoudende dwanggedachten en/of dwanghandelingen. De meeste mensen met deze stoornis hebben last van beide. De oorzaak en gevolgen hiervan verschillen per persoon.

Dwanggedachten (obsessies)

Je ervaart dwangmatige gedachten of beelden die steeds terugkomen en ongewenst zijn. Bijvoorbeeld een obsessie over besmetting en schoonmaken, een obsessie over symmetrie en herhaling, een agressieve of seksuele obsessie, of een obsessie over rampen. Je wil de obsessie niet hebben, maar toch overheerst het je denken. Het is alsof de gedachten je worden opgedrongen, ook al weet je dat de gedachten van jezelf zijn. De dwanggedachten bezorgen je onrust of angst. Je probeert de gedachten te negeren of neutraliseren, bijvoorbeeld door bepaalde situaties uit de weg te gaan, je gedachten te onderdrukken of door dwanghandelingen uit te voeren.

Dwanghandelingen (compulsies)

Je voert op een dwangmatige manier activiteiten uit die je steeds herhaalt. Dit kunnen actieve handelingen zijn, zoals handen wassen, ordenen of controleren. Het kan ook gaan om activiteiten in je hoofd, zoals bidden, tellen, of in gedachten zaken herhalen. Iedereen doet weleens een ritueel of handeling die niet nodig is, zoals controleren of je de deur op slot hebt gedaan terwijl je weet dat je dat wel hebt gedaan. Dit is normaal en je hebt er geen last van. Maar bij OCS schiet je erin door. Je controleert de deur niet één keer, maar veel vaker of je moet er een bepaalde routine bij afwerken. Je voelt je gedwongen om de handeling uit te voeren en raakt overstuur als dit niet kan. Dwanghandelingen doe je meestal in reactie op dwanggedachten of op regels die je voor jezelf hebt gemaakt.

Met dwanghandelingen probeer je onrust of angstgevoelens te voorkomen of verminderen. Het kan ook zijn dat je een beangstigende situatie wil voorkomen. Je gelooft dat de dwanghandeling je voor dit onheil behoedt. Maar de dwanghandeling is overdreven of heeft zelfs niets te maken met datgene waar je bang voor bent. Bijvoorbeeld als je denkt dat je het overlijden van een dierbare kan voorkomen door alle lantaarns te tellen. Meestal weet je wel dat dit niet realistisch is, maar je wilt toch het zekere voor het onzekere nemen.

Een grote last

Een belangrijk kenmerk van OCS is dat je duidelijk last hebt van de dwanggedachten en/of dwanghandelingen, bijvoorbeeld omdat ze veel tijd kosten. Bij OCS ben je er meestal langer dan een uur per dag aan kwijt. Ook hebben de klachten vaak een negatieve invloed op je dagelijkse functioneren. Zo kan het zijn dat je geen tijd meer hebt voor je vrienden of je niet meer goed kan concentreren op je werk. Maar gelukkig kun je door middel van een behandeling meer grip krijgen op deze klachten.