Bij depressiviteit denk je misschien al snel aan mensen die niet goed functioneren in het dagelijkse leven. Maar wist je dat er ook een vorm van depressie bestaat die voor de buitenwereld veelal onopgemerkt blijft? Dan hebben we het over de zogeheten ‘hoogfunctionerende depressie’. In dit artikel leggen wij uit wat de kenmerken zijn en geven we een aantal tips om er mee om te gaan.

Wat is hoogfunctionerende depressie?

In de DSM-5 – het handboek voor psychiatrische aandoeningen – zijn meerdere soorten depressies opgenomen met elk zijn eigen kenmerken. Hoogfunctionerende depressie is echter een vorm van depressie die nog niet als aparte categorie is opgenomen. Hierdoor is het lastig te karakteriseren en te herkennen. Carol Landau, klinisch professor in de psychiatrie aan de Universiteit van Brown, doet al jarenlang onderzoek naar deze vorm van depressie. Landau beschrijft het als een fenomeen waarbij het aan de buitenkant lijkt of iemand alles goed voor elkaar heeft en normaal functioneert, terwijl diegene zich van binnen verdrietig en ongelukkig voelt. Iemand met een hoogfunctionerende depressie is zo intelligent, creatief en gedreven in het hanteren van de depressie, dat het voor de buitenwereld vaak onopgemerkt blijft.

Kenmerken hoogfunctionerende depressie

Dus hoe kun je een hoogfunctionerende depressie herkennen? Het gaat vaak om de volgende kenmerken:

• het afhouden van sociale contacten en afstandelijkheid in relaties;
• een verandering in slaappatronen;
• je zorgen maken en angstig zijn;
• snel geïrriteerd zijn;
• lichamelijke gezondheidsproblemen;
• het maken van ironische of ongepaste grappen;
• geen enthousiasme meer beleven aan dagelijkse bezigheden;
• zelfmedicatie met alcohol, drugs, eten of gamen;
• je hebt een succesvolle type A persoonlijkheid;
• depressie komt in je familie voor.

Maar hoogfunctionerend is toch beter dan laagfunctionerend?

Op het eerste gezicht lijkt het dat hoogfunctionerende depressie makkelijker is om mee om te gaan dan andere vormen van depressie. Deze mensen hebben tenslotte al een goede basis: zij zijn in staat om actief mee te doen aan de maatschappij, hebben werk en een sociaal netwerk. Landau zegt hierover: ‘Mensen zeggen vaak dat ‘hoogfunctionerend’ zijn beter is dan ‘laagfunctionerend’ zijn, maar dat is niet juist. Het belangrijkste is dat iemand met een depressie hulp krijgt en dat is nou net waarin een hoogfunctionerend persoon zichzelf tekort doet’. Mensen met hoogfunctionerende depressie laten zich niet snel kennen. Vroege signalen van depressie worden vaak weggewuifd en niet serieus genomen.

Michelle Craske, hoogleraar psychologie en psychiatrie aan de Universiteit van Californië benadrukt dat je jarenlang last kunt hebben van hoogfunctionerende depressie en het meestal tot meer functionele beperkingen leidt dan het geval is bij acute periodes van ernstige depressie. Eerder onderzoek wees al op een verband tussen een laag zelfbeeld, energiegebrek, prikkelbaarheid en afnemende productiviteit die bij deze vorm van depressiviteit komt kijken, en een toenemend aantal zelfmoordpogingen. Daarnaast lopen mensen ook juist een groter risico op langere depressieve periodes met ernstiger symptomen.

Een verband tussen ambitie, perfectionisme en depressie

Landau doet al jarenlang onderzoek naar hoogfunctionerende depressie. Volgens haar komt deze vorm van depressie met name voor bij perfectionistische vrouwen, die al veel prestaties en successen op hun naam hebben staan. Veel ambitieuze mensen kunnen ondanks hun depressie toch op een hoog niveau blijven presteren. Volgens Landau denken deze mensen dat succes hen gelukkig zal maken. Volgens haar zit het probleem juist in de dualiteit van deze motivatie. Zij zegt: ‘De wens iets te zijn is onlosmakelijk verbonden met de angst om juist niets te zijn. Hoe groter deze wens, des te groter de angst.’ Bij elk behaald doel leggen ambitieuze mensen de lat weer hoger en het wordt er niet beter op als ze alles wat ze willen uiteindelijk bereiken. ‘Er is dan nog nooit zo veel te verliezen geweest en er is niets meer om bevestiging voor te krijgen. Het in stand houden van het succes wordt dan een druk waar mensen makkelijk onder kunnen bezwijken’.

Hoe ga je om met een hoogfunctionerende depressie?

Het is nog behoorlijk onduidelijk hoe hoogfunctionerende depressie het beste behandeld kan worden, mede omdat het nog niet is opgenomen als ‘officiële’ variant. Het voorschrijven van antidepressiva is omstreden, omdat voor veel mensen de voordelen niet opwegen tegen de nadelen. Wat kun je zelf doen als je een hoogfunctionerende depressie hebt? Wij hebben een aantal tips op een rijtje gezet:

• Breng veranderingen aan in je levensstijl. Hoewel het naar is om depressief te zijn, kun je deze periode in je leven ook proberen te zien als een signaal dat er iets moet veranderen. Het kan een idee zijn om je ambities eens kritisch onder de loep te nemen en nieuwe prioriteiten te stellen. Je kunt onderzoeken of je je beter gaat voelen als je minder gaat werken of een ander type baan nemen met minder verantwoordelijkheden. Het kan goed voor je zijn om rustiger te gaan leven. Ga in je vrije tijd andere activiteiten ondernemen om erachter te komen waar je blij en ontspannen van wordt.
• Zorg ervoor dat je goed slaapt. Voldoende slaap is essentieel voor een goede mentale gezondheid. Depressieve klachten kunnen getriggerd worden, in stand gehouden worden en verergeren als je te weinig slaapt.
• Meditatie. Uit hersenscans van mensen met aanhoudende depressies blijkt dat de gebieden die met mijmeren en reflecteren te maken hebben overactief zijn. Bepaalde vormen van meditatie kunnen een hulpmiddel zijn om overactieve netwerken in het brein te temmen. Je hoeft hier de deur niet voor uit. Er zijn diverse apps die je voor dit doel kunt gebruiken zoals Headspace of de Insight Timer App.
• Wordt je meer bewust van je innerlijke wereld. Zolang iemand met een hoogfunctionerende depressie maar gewoon in zijn dagelijkse ritme blijft en op de automatische piloot doorgaat met leven, lijkt er vrij weinig aan de hand te zijn. Vaak als deze routine wegvalt of iemand het rustiger aan gaat doen, worden depressieve symptomen zichtbaarder. Het kan goed zijn om je bewuster te worden van je innerlijke wereld. Wellicht duw je veel gevoelens en gedachten weg door steeds maar bezig te blijven. In contact staan met je gevoel is een essentieel onderdeel van omgaan met depressie. Lichaamsgerichte therapie, ontspannings- en ademhalingsoefeningen, muziek en creatieve en expressieve activiteiten kunnen hierbij een hulpmiddel zijn.
• Zelfacceptatie en zelfcompassie kunnen een krachtig tegengif zijn voor perfectionisme. Probeer warm en begripvol tegen jezelf te zijn wanneer je lijdt, faalt of je tekort voelt schieten in plaats van je gevoelens te negeren of jezelf onder te dompelen in zelfkritiek. Door compassie te hebben en te beoefenen voor alle verschillende aspecten van wie je bent, kun je leren om je tekortkomingen te ervaren en te accepteren. Kristin Neff is een expert op dit gebied.
• Zoek sociale steun. Voor iemand met een hoogfunctionerende depressie kan het moeilijk zijn om ondersteuning te krijgen. Omdat de symptomen het gedrag niet significant beïnvloeden, worden subtiele patronen in emoties en gedachten vaak over het hoofd gezien. Vrienden, collega’s en familieleden hebben vaak niet in de gaten dat het niet goed gaat. Het kan helpen om een aantal mensen in je netwerk in vertrouwen te nemen en te vertellen waar je last van hebt en wat je nodig hebt. Je kunt ook een professionele hulpverlener zoeken bij wie je zelf kunt aankloppen als het nodig is. Goed functionerend of niet, iedereen met een psychische aandoening verdient professionele hulp en ondersteuning van dierbaren!