Jeugdtrauma kan gevolgen hebben die pas aan het licht komen als je volwassen bent. Door jeugdtrauma op latere leeftijd alsnog aan te pakken, kun je mogelijk meer genieten van het heden en positiever uitkijken naar de toekomst. Dit artikel legt uit wat de gevolgen van jeugdtrauma kunnen zijn en hoe therapie kan helpen om jeugdtrauma te overwinnen.

Wat is jeugdtrauma?

Jeugdtrauma is een trauma dat ontstaat in de kindertijd. Een jeugdtrauma kan ontstaan door dingen die er waren maar er niet hadden moeten zijn, of doordat er dingen ontbraken die er juist wel hadden moeten zijn. Jeugdtrauma wordt onderverdeeld in de volgende categorieën:

• lichamelijke mishandeling;
• seksueel misbruik, waaronder incest: je werd als kind seksueel misbruikt door een naaste bloedverwant;
• emotioneel misbruik: je werd als kind gekleineerd of gechanteerd;
• affectieve verwaarlozing; je kreeg als kind nauwelijks liefde, warmte en aandacht van jouw opvoeders.

Traumasporen

Prof. dr. Bessel van der Kolk is een van ’s werelds meest vooraanstaande deskundigen op het gebied van traumabehandeling en posttraumatische stressstoornis (PTSS). In zijn boek ‘Traumasporen’ legt hij uit dat trauma impact heeft op het functioneren van de hersenen, waardoor je de regie over je lichaam en jezelf kunt verliezen. Zijn belangrijkste stelling is dat trauma niet gaat over herinneringen waardoor je leeft in het verleden, maar dat je door trauma niet in staat bent om in het hier en nu te leven. Je ervaart de emoties en fysieke sensaties van het trauma niet als herinneringen, maar als fysieke reacties in het heden.

Veranderingen in de hersenen

Uit hersenonderzoek blijkt dat trauma kan leiden tot veranderingen in de hersenen. Als je schokkende gebeurtenissen meemaakt of je bedreigd voelt, zend je instinctief signalen uit naar anderen om je te hulp te schieten. Maar als niemand je helpt of het gevaar blijft dreigen, treden de emotionele hersenen in werking. De emotionele hersenen zijn oudere hersengebieden en bestaan uit de zoogdierhersenen en de reptielenhersenen. Als gevolg blokkeert het talige deel van je brein en schakel je over op primitieve manieren van overleven: vechten, vluchten of verstijven. Deze reacties worden aangestuurd door stresshormonen.

Chronische stressreactie

Als je als kind getraumatiseerd bent, is de stressreactie chronisch geworden. Daardoor raakt het alarmsysteem in je hersenen verkeerd afgesteld. Je hebt moeite om onderscheid te maken tussen reëel en denkbeeldig gevaar en leeft in een staat van constante waakzaamheid. De emotionele hersenen geven steeds signalen af dat de wereld onveilig is.

Het taalcentrum – het gebied van Broca in de frontale hersenkwab – sluit zich af bij heftige ervaringen, waardoor je vaak moeilijk woorden kunt vinden voor wat jou is overkomen. In tegenstelling tot het rationele brein, drukken de emotionele hersenen zich uit in lichamelijke reacties. Je wordt bijvoorbeeld plotseling misselijk, krijgt hevige buikpijn of een paniekaanval. Je lichaam kan soms net een pingpongbal lijken, waar je nauwelijks controle over hebt.

Waar komen die heftige emoties vandaan?

Je vindt het misschien lastig om te achterhalen waar jouw heftige emoties en de spanning die je voelt vandaan komen. Het kan ook zijn dat je vaak helemaal niet weet wat je voelt. Misschien heb je geleerd om je gevoelens uit te schakelen. Op een elementair niveau is jouw gevoel van veiligheid geschaad. Ook al is de traumatische gebeurtenis misschien lang geleden, je lichaam draagt de sporen nog steeds met zich mee.

Jeugdtrauma verandert het brein

Trauma verandert het brein op korte maar ook op lange termijn. Uit onderzoek blijkt dat er een verband is tussen jeugdtrauma en lichamelijke ziekten op volwassen leeftijd. Jeugdtrauma is een sterke voorspeller van het ontwikkelen van een psychische aandoening op volwassen leeftijd.  Wanneer je op jonge leeftijd langdurig en ernstig wordt getraumatiseerd, kun je een complex trauma ontwikkelen, ook wel Complexe Posttraumatische Stress Stoornis genaamd. De symptomen van CPTSS zijn ernstiger en duren langer dan de symptomen van PTSS. Jeugdtrauma kan zich uiten in de vorm van uiteenlopende psychische klachten:

• angsten;
• depressies;
• wisselende stemmingen;
• woede aanvallen;
• verslaving;
• eetproblemen;
• dissociatie;
• nachtmerries;
• slaapproblemen;
• negatief zelfbeeld;
• interpersoonlijke problemen;
• zelfbeschadiging;
• suïcidaliteit.

 Jeugdtrauma verwerken op latere leeftijd

De gevolgen van onbehandeld jeugdtrauma kunnen dus groot zijn. Ook al is het lang geleden, je kunt een jeugdtrauma gelukkig op latere leeftijd alsnog aanpakken. Een belangrijke voorwaarde voor traumabehandeling is dat er voldoende stabiliteit is in je leven. Daar moet je mogelijk eerst aan werken voordat je start met een traumabehandeling. Het is belangrijk dat traumaverwerking voorzichtig, geleidelijk en zorgvuldig gebeurt.

Therapie voor jeugdtrauma

Als je besluit jeugdtrauma op latere leeftijd aan te pakken, dan is dat een dappere stap. Er zijn binnen de ggz drie wetenschappelijk onderbouwde verwerkingstechnieken voor de behandeling van jeugdtrauma: EMDR, Imaginaire Rescripting en Imaginaire Exposure. Vaak worden meerdere technieken toegepast, eventueel in combinatie met medicijnen tegen angst en depressie.

• EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) is geschikt als je erg veel spanning ervaart door wat je hebt meegemaakt. Bij deze techniek beweeg je snel met de ogen terwijl je het trauma herinnert, waardoor de herinnering eraan afzwakt.
• Als je een traumatische gebeurtenis hebt meegemaakt waarbij de interactie met je opvoeders een rol speelt is Imaginaire Rescripting een goed alternatief. Je wordt gevraagd naar het meest nare beeld van de gebeurtenis te kijken en stelt je voor dat een volwassene in het beeld ingrijpt. Hierdoor verander je actief de betekenis van de gebeurtenis.
• Imaginaire Exposure is vooral geschikt als je een sterke neiging hebt om alles wat je aan het trauma herinnert te vermijden. Je wordt gevraagd gedetailleerd te vertellen over het trauma. De traumatische gebeurtenis wordt herbeleefd in woorden, beelden, lichamelijke sensaties, emoties en gedachten. Vermijding is dan niet mogelijk.

Jeugdtrauma verwerken, wat schiet je ermee op?

Jeugdtrauma verwerken kan lang duren en enorm veel energie vragen. Dat is ook precies de reden waarom veel mensen het proces maar uit de weg blijven gaan. Toch kan het je uiteindelijk veel voldoening opleveren. De confrontatie met het aangaan van jouw trauma geeft je uiteindelijk de kracht om je eigen weg te vinden. Om verantwoordelijkheid te nemen voor wat van jou is en bij anderen te laten wat van hen is, gezonde relaties op te bouwen, en vooral weer op jezelf te gaan vertrouwen. Wanneer de verbinding met jezelf en je zelfbeschikking terugkeert, wordt je niet meer overspoeld door de intense gevoelens die gekoppeld zijn aan traumatische ervaringen. Uiteindelijk is het belangrijk dat je kunt vertellen wat er met je is gebeurd, dat je de waarheid kunt vertellen en dat je weet dat het niet jouw schuld was. Dit proces kan soms jaren duren, maar de enige weg eruit, is er doorheen.