Omgaan met kritiek

Dit is wat de wetenschap zegt over waarom we ontvangen van kritiek zo lastig vinden.

De meeste mensen vinden het lastig om negatieve feedback of kritiek te krijgen. In het omgaan met kritiek speelt onzekerheid vaak een rol. We interpreteren kritische kanttekeningen als een aanval op onze persoon en voelen ons afgewezen. Een veelvoorkomende en natuurlijke reactie is dat je in de verdediging of ontkenning schiet, of kwaad wordt. Gelukkig kun je oefenen met reageren op kritiek, zodat het minder als een aanval zal voelen. In dit artikel leggen we uit waarom kritiek ontvangen zo lastig is en hoe je op een gezonde en assertieve manier met kritiek kunt omgaan.

Waarom is kritiek ontvangen zo lastig?

De afgelopen jaren zijn er tientallen studies verricht naar de vraag waarom het zo lastig is om kritiek te ontvangen. Hieronder vatten we de belangrijkste conclusies samen:

  1. Kritiek is een bedreiging (voor je overleving)

Je hebt vast wel eens gehoord van het ‘fight, flight or freeze’-mechanisme. Vanuit de oertijd zijn we gewend om gevaar uit de weg te gaan, ertegen te vechten of te bevriezen en niets te doen. Dat zijn nog steeds de drie primaire reacties wanneer we iets als een bedreiging zien. Dit mechanisme wordt in gang gezet door de amygdala. Het blokkeert de mogelijkheid om nog rationeel te denken en redelijk te reageren, en het zorgt ervoor dat er razendsnel stresshormonen vrijkomen. Dat gebeurt ook als we kritiek krijgen.

  • Fight (vechten):  in de tegenaanval gaan, proberen de kritiek te weerleggen of de ander in twijfel trekken
  • Flight (vluchten):  kritiek of kritiekgevers vermijden
  • Freeze (bevriezen):  terugtrekgedrag, zelfvertrouwen en zelfwaardering neemt af door de kritiek

Ons brein is er dus eigenlijk nog steeds van overtuigd dat we in de oertijd leven. Als je in de oertijd bij de groep hoorde, had je een betere overlevingskans. Je had jouw stam nodig om te kunnen overleven, voedsel te vergaren en je voort te planten. Afwijzing en sociale uitsluiting was het ergste wat je kon overkomen. Een kritische reactie heeft tegenwoordig natuurlijk niet meer zulke negatieve gevolgen als toen, maar toch ziet je brein kritiek nog steeds als een bedreiging. Afkeuring of afwijzing – zoals kritiek voor ons voelt – kan volgens je primitieve brein namelijk leiden tot sociale uitsluiting.

  1. Cognitieve bias: je brein vindt kritiek onterecht

Een tweede reden waarom het lastig is om kritiek te ontvangen, is dat je brein de neiging heeft om te denken dat het altijd gelijk heeft. Zo’n denkfout wordt in de psychologie een ‘cognitieve bias’ genoemd. Letterlijk vertaald is het ‘een afwijking van rationaliteit in oordelen, wat resulteert in het trekken van onlogische of irrationele conclusies over andere mensen en situaties’. In dit geval betekent dat dus: jij hebt gelijk, en de kritiek is onterecht.

  1. Negatieve informatie wordt uitvergroot

Een andere reden dat we kritiek liever uit de weg gaan, is dat negatieve informatie door het brein wordt uitvergroot en langer blijft hangen. Dit wordt de ‘negativity bias’ genoemd en maakt dat kritiek zo’n grote impact op ons heeft in vergelijking met complimenten. Het zorgt ervoor dat je sneller (je amygdala activeert stress in seconden) en heftiger (overlevingsmechanisme ‘aan’) reageert op kritiek. Dat verklaart waarom een negatieve opmerking een week lang in je hoofd blijft hangen, maar je een compliment zo vergeten kan zijn.

Maar hoe moet je dan wel omgaan met kritiek?

Wil je goed met kritiek kunnen omgaan, dan is het nodig dat je voor de kritiek openstaat en niet direct wegvlucht, vecht of bevriest. Probeer kritiek niet te zien als een nare opmerking naar jou toe gericht, maar als een advies waar je van kunt leren! Hieronder geven we een aantal tips om op een positieve manier met kritiek om te gaan en er zelfs je voordeel mee te doen!

Let op je ademhaling

De eerste stap om die primitieve reacties uit te schakelen, is door het te herkennen.  Let hiervoor op de signalen die je lichaam geeft. Adem je sneller dan normaal? Klopt je hart sneller? Voel je druk op de borst? Heb je een naar gevoel in je buik? Voel je je opgejaagd? Voel je een algemeen ongemak? Dit zijn aanwijzingen dat je midden in de stressreactie van je amygdala zit. Door vier seconden diep in te ademen (en rustig weer uit) schakel je dit stresssysteem direct uit. Hierdoor kalmeert het gedeelte in de hersenen dat de ‘vecht-of-vlucht’-respons aanstuurt. Laat de ander ondertussen rustig uitpraten en luister naar wat hij of zij zegt. Sluit je niet af voor wat de ander zegt. Elke vorm van kritiek, maar vooral een overload aan kritiek kan het lastig maken om je primitieve systeem in bedwang te houden.

Vraag om tijd

Als je voelt dat jouw grens bereikt is, kun je om tijd vragen zodat jij:

  • de amygdala kan kalmeren en de stressreactie kan uitschakelen;
  • negatieve feedback realistisch kan bekijken en plaatsen, in plaats van je gevoel (en reactie) te laten overheersen volgens de ‘negativity bias’;
  • opmerkingen kan evalueren in plaats van direct te verwerpen volgens de ‘cognitive bias’;
  • bewuste keuzes kan maken over je reactie en vervolgstappen en vragen kan formuleren.

Neem zelf het initiatief

Het lijkt misschien tegenstrijdig, maar juist door zelf om feedback te vragen leer je beter om te gaan met kritiek. Zo oefen je het niet alleen, maar ben je er beter op voorbereid en houd je vooral zelf de controle. Je hebt dan namelijk zelf in de hand van wie, op welk moment, op welke plaats en wat voor soort feedback je krijgt.

  • Vraag de juiste persoon om feedback, iemand die jou eerlijke en constructieve antwoorden kan geven.
  • Stel zelf een plaats en tijdstip voor, waar jij je prettig bij voelt.
  • Stel een aantal (specifieke) vragen, waar wil je dat de ander je feedback op geeft?

Bekijk wat je met de kritiek kunt

Misschien wel de belangrijkste stap om met kritiek om te gaan, is voor jezelf helder krijgen wat je ermee kunt. Juist op deze manier kun je het omzetten naar iets positiefs. Soms is je fout toegeven en daar je excuses voor aanbieden het beste wat je kunt doen, maar meestal is het vooral belangrijk om te kijken naar oplossingen. Hoe kun je het een volgende keer anders doen, welke stappen kun je zetten om te groeien en wie kan jou daarbij helpen?

  • Analyseer de situatie en de kritiek. Wat heeft de ander gezegd en welke tips heb je gekregen?
  • Maak een concreet plan of afspraken waarmee je jezelf op dit punt kunt verbeteren.
  • Vraag eventueel de kritiekgever om advies of leg hem/haar je plan voor.
  • Vraag eventueel om een second opinion van iemand die jou verder kan helpen.

Tot slot: je hoeft niet altijd iets te doen met kritiek, zeker niet als de kritiek niet opbouwend is. Maak altijd voor jezelf de afweging of jij het nodig vindt dat je er iets mee doet en of de kritiek gegrond is.

Privé delen
Publiek delen