Iedereen voelt zich weleens schuldig. Bijvoorbeeld omdat je iets niet zo tactisch hebt verwoord of niet handig hebt aangepakt. Sommige situaties waarover je je schuldig voelt, laten je echter niet los en hebben daardoor een grote impact op je mentale welzijn. Maar wat zeggen schuldgevoelens eigenlijk, hebben ze een bepaald doel? En hoe kun je met een schuldgevoel omgaan?
Wat is schuldgevoel?
Schuldgevoel is een knagend, onbehaaglijk gevoel dat meestal ontstaat wanneer je iets hebt gedaan of juist nagelaten waardoor een ander in jouw ogen benadeeld wordt. Je kunt je ook schuldig voelen naar jezelf toe over iets dat je in je eigen ogen niet had moeten of mogen doen. Ook kun je je schuldig voelen over zaken waar je niets aan kunt doen.
Schuldgevoel maakt deel uit van een normale cognitieve en emotionele ontwikkeling en gaat samen met de mate van empathie die je bezit. Je kunt je inleven in de ander en begrijpt dat je mogelijk iets pijnlijks hebt veroorzaakt. Je hebt een sterke moraal en bent minder snel geneigd om te liegen en bedriegen. Je gedrag is acceptabel volgens de normen van de samenleving.
Schuldgevoel heeft een sociale functie
Schuldgevoel heeft een belangrijke sociale functie: het dient om relaties te beschermen en te versterken. Voor onze overleving is het belangrijk dat de omgeving ons accepteert. Als je iets doet wat niet acceptabel is volgens de normen van de groep, lig je eruit. Schuldgevoel zet een rem op je driften en egoïstische impulsen en voorkomt dat je de grenzen van anderen overschrijdt. Schuldgevoel kan je bewuster maken van de impact van je acties op anderen en je motiveren om de verantwoordelijkheid op je te nemen en je gedrag aan te passen.
Reële en irreële schuldgevoelens
Er zijn talloze situaties te bedenken waarin je reële schuldgevoelens ervaart omdat je oprecht vindt dat je iets hebt gedaan of nagelaten waardoor je een ander hebt benadeeld. Vaak gaat dit over een onbalans tussen geven en ontvangen. Je kunt je bijvoorbeeld schuldig voelen omdat de ander altijd klaarstaat voor jou terwijl je niets terug kunt doen. Of wanneer je het gevoel hebt dat je niet aan de behoeften van de ander kunt voldoen. Wanneer je perfectionistisch bent, kun je regelmatig last hebben van schuldgevoelens omdat je het jezelf niet toestaat om fouten te maken.
“Accepteer jezelf als een imperfect menselijk wezen dat soms tekortschiet en fouten maakt.”
Bij irreële schuldgevoelens praat jij jezelf aan dat je schuld hebt aan een ontstane situatie, terwijl dit niet het geval is. Vaak komt dit door over-verantwoordelijkheid en onjuiste verwachtingen. Je kunt je bijvoorbeeld te verantwoordelijk voelen voor het welbevinden en welzijn van een ander. Je voelt je dan verantwoordelijk voor iets dat buiten jouw cirkel van invloed is. Of je voelt je eenzijdig verantwoordelijk voor iets waar je slechts gedeeltelijk verantwoordelijk voor bent. Irreële schuldgevoelens kunnen ook voortkomen uit opgelegde normen en waarden of doordat jij jezelf iets misgunt omdat de ander niet datgene heeft wat jij wel hebt.
Wanneer reële of irreële schuldgevoelens op een extreem negatieve manier worden ervaren en het je niet lukt om te relativeren, kunnen mentale problemen ontstaan zoals:
- Angststoornissen
- Depressie
- Boosheid en agressie
- Laag zelfbeeld
- Verslaving
- Automutilatie en suïcidaliteit
Schuldgevoelens kunnen ook een gevolg zijn van (traumatische) jeugdervaringen of een symptoom zijn van mentale problemen zoals persoonlijkheidsstoornissen, angststoornissen, een laag zelfbeeld en depressie. Daarnaast kunnen deze gevoelens voorkomen bij (problematische) rouw en chronische aandoeningen.
Hoe kun je het beste met schuldgevoel omgaan?
Schuldgevoel is een normale menselijke ervaring, maar het kan verlammend werken als het niet goed wordt aangepakt. Als je schuldgevoel durft toe te laten en te onderzoeken kan het zelfs een constructieve factor in je leven zijn. Maar hoe kun je er op een gezonde manier mee omgaan?
Spijt in plaats van schuld
Het is belangrijk om te weten dat je niet slecht bent als je iets verkeerd gedaan hebt. Je bent zelf verantwoordelijk voor je daden en het is misschien erg wat je hebt gedaan, maar dat staat los van hoe goed of slecht jij als persoon bent. Als je er op deze manier naar kunt kijken, kan er ruimte komen voor gezonde gevoelens van spijt. Spijt komt voort uit het bewustzijn dat je je willens en wetens slecht hebt gedragen tegenover jezelf of een ander. Je hebt een persoonlijke ethische standaard overschreden. Spijt verschilt met schuldgevoel, omdat het niet impliceert dat je grensoverschrijdende actie betekent dat jij inherent slecht of immoreel bent. Ervan overtuigd zijn dat je slecht bent is niet alleen incorrect, het maakt ook je slechte gedrag vaak alleen maar erger. Dat komt doordat er niet veel motivatie meer is om je goed te gedragen. Als je vindt dat je slecht bent, ga je je daar dus vaak naar gedragen. Het gevolg? Een neerwaartse spiraal.
Van zelfkritiek naar zelfcompassie
Denken dat je een slecht persoon bent, boos zijn op jezelf, jezelf verwijten dat je zo’n stomme fout hebt gemaakt. Het zijn een aantal voorbeelden van zelfkritiek. Zelfkritiek volgt vaak op schuldgevoel. Het is een van de grootste voorspellers van depressie en gaat vaak samen met verminderde motivatie en verminderde zelfbeheersing. Daar heb je dus helemaal niets aan. Besef dat we allemaal weleens iets doen wat een ander benadeelt of kwetst. Accepteer jezelf als een imperfect menselijk wezen dat soms tekortschiet en fouten maakt. Dan veroordeel je jezelf misschien minder en heb je niet meer zo’n hekel aan jezelf.
Relativeer jouw schuldgevoel
Probeer je schuldgevoel te relativeren. Is dat wat er is gebeurd wel echt zo erg als je denkt? Is het wel jouw schuld? Voel je je schuldig omdat je jezelf normen en waarden hebt opgelegd die eigenlijk niet realistisch zijn? Waar komt jouw schuldgevoel precies vandaan?
Neem verantwoordelijkheid voor jouw handelen
Wanneer je daadwerkelijk iets hebt gedaan of juist nagelaten waardoor een ander (ernstig) wordt benadeeld, bedenk dan of je iets kunt doen om het goed te maken of de schade te beperken. Je kunt er bijvoorbeeld voor zorgen dat je dezelfde fout niet nog eens maakt, je gedrag verbeteren, je excuus aanbieden, materiële schade compenseren of een brief schrijven. Het kan helpen om iets goeds te doen voor anderen, vrijwilligerswerk te doen of geld doneren aan een stichting. Als je een misdrijf hebt begaan, kun je jezelf aangeven bij de politie of − uiteraard afhankelijk van de situatie − contact zoeken met het slachtoffer. Het kan ook nodig zijn dat je jezelf of anderen vergeeft of naar een geestelijk verzorger of psycholoog gaat.
Word je bewust van je strenge regels
Schuldgevoelens kunnen ontstaan doordat je jezelf normen en waarden oplegt, waar je niet aan kunt voldoen. Een aantal voorbeelden:
- Ik mag niet lui zijn.
- Ik moet ervoor zorgen dat mijn kinderen goed in hun vel zitten.
- Ik mag niet ongezond eten.
- Ik mag geen fouten maken.
- Ik moet hard werken.
- Ik moet voor een opgeruimd huis zorgen.
- Ik moet een vrolijke partner of vriend(in) zijn.
Om je schuldgevoelens te kunnen loslaten, is het nodig je eerst bewust te worden van je strenge regels. Houd eens een paar dagen al jouw regels bij en schrijf ze op. Stel jezelf de vraag: wat vind ik van deze regels? Helpen deze regels mij? Je kunt ruimte creëren door te ervaren dat niet altijd alles volgens de regels hoeft te gaan. Probeer flexibeler of speelser met jouw regels om te gaan en ervaar wat dit met je doet. Op het moment dat je leeft naar de waarden die je echt belangrijk vindt én hier flexibel mee kunt omgaan, zul je merken dat je je minder vaak schuldig voelt en meer ontspannen in het leven staat.