4. Persoonlijkheidsstoornis oorzaken en gevolgen
Oorzaken persoonlijkheidsstoornissen
Er is al veel onderzoek gedaan naar het ontstaan van persoonlijkheidsstoornissen. Met de huidige kennis wordt er vanuit gegaan dat er niet één specifieke oorzaak is, maar dat persoonlijkheidsstoornissen ontstaan als gevolg van een ingewikkeld samenspel van verschillende factoren.
Erfelijke factoren en individuele kwetsbaarheid
Temperament wordt gedeeltelijk bepaald door erfelijke aanleg. De een wordt sneller angstig, de ander eerder somber. De een is erg gesloten, de ander juist extravert. Maar je kunt door erfelijke aanleg ook gevoeliger zijn voor de ontwikkeling van psychische problemen, zoals depressie, angstklachten, ADHD en dus ook persoonlijkheidsproblemen.
Psychologische factoren
Naast erfelijke oorzaken spelen psychologische factoren ook een rol. Hierbij kun je denken aan bepaalde levensgebeurtenissen die je ervaart en de interactie tussen jou en belangrijke mensen in jouw omgeving:
- Welke (heftige) ervaringen doe je op?
- Wat voor impact hebben deze op jou en jouw omgeving?
- Hoe is er door naasten omgegaan met jouw ‘eigenaardigheden’ of temperament en hoe heb jij daar weer op gereageerd?
Jouw psychologische kenmerken ontwikkelen zich doordat je leert jezelf te handhaven in verschillende (uitdagende) situaties. Dat gebeurt enerzijds door je aan te passen aan jouw omgeving en anderzijds door jouw omgeving aan te passen aan jezelf. Soms kan er sprake zijn van een trauma, zoals vroege verlating of seksueel misbruik. Maar je kunt ook denken aan gezinsomstandigheden, waarbij ouders niet in staat waren om voldoende aandacht, grenzen en veiligheid te geven.
Omgevingsfactoren en sociale factoren
Ook omgevingsfactoren en sociaal-culturele omstandigheden kunnen een rol spelen in de ontwikkeling van een persoonlijkheidsstoornis. Hierbij kun je denken aan:
- De inbedding van een gezin in de omgeving;
- De levensstandaard;
- Gevolgen van emigratie;
- Verschuivingen op de sociale ladder.
Voor de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen is de vraag naar oorzaken niet van doorslaggevend belang. Belangrijker is duidelijkheid te krijgen over de factoren die nu bestaande problemen in stand houden. Dat kunnen omstandigheden zijn, maar ook automatische reactiewijzen.
Gevolgen persoonlijkheidsstoornis
De gevolgen van een persoonlijkheidsstoornis zijn langdurig en hardnekkig. Als je te maken hebt met een persoonlijkheidsstoornis, dan is de kans groot dat je onvoldoende geleerd hebt om na te denken over jouw gedachten en gevoelens. Je kunt daardoor vaak primair reageren en begrijpt waarschijnlijk soms niet waarom je iets doet. Hierbij kun je angst ervaren voor jouw eigen gedrag, omdat het gevoel van controle ontbreekt. Door een persoonlijkheidsstoornis is het vaak lastig om volledig, of zelfs maar gedeeltelijk, bewust te zijn van een patroon van afwijkend reageren en handelen. Je zult geneigd zijn om te stellen ‘zo ben ik nu eenmaal’, terwijl je misschien wel weet dat er iets niet klopt.
De aard en ernst van een persoonlijkheidsstoornis kan sterk verschillen en is niet altijd direct zichtbaar. Zo kan iemand met een vermijdende-persoonlijkheidsstoornis angsten soms zo goed verbergen, dat het lijkt alsof hij of zij ‘normaal’ functioneert. Maar in principe ervaren alle mensen met een persoonlijkheidsstoornis moeilijkheden in contact hebben met anderen en lopen ze vaak vast op verschillende gebieden in het leven. Er wordt echter pas naar hulp gezocht zodra de gevolgen van een persoonlijkheidsstoornis echt een probleem worden op persoonlijk en maatschappelijk vlak, zoals wanneer:
- Persoonlijke eigenschappen te extreem en hinderlijk worden;
- Gedrag zo onberekenbaar of egocentrisch is, dat de omgeving er vrijwel voortdurend last van heeft.
Hierdoor gebeurt het vaak dat persoonlijke en/of sociale relaties vastlopen en er andere psychische problemen ontstaan, zoals angst, depressie, emotionele instabiliteit en impulsiviteit.