Vele Nederlanders hebben wel eens een paniekaanval gehad, waarbij de angst het wint van het verstand. Waar komt die extreme angst vandaan? Wat gaat eraan vooraf? Wat kun je doen als je in paniek raakt? En – óók belangrijk – wat kun je als buitenstaander doen om iemand te helpen? Drie ervaringsdeskundigen delen hun inzichten.

Tintelende handen, zweten, hartkloppingen, een droge mond, benauwdheid en waanbeelden, hyperventilatie en huilbuien. Een aantal kenmerken van een paniekaanval, waar maar liefst 3,8 % van de Nederlandse bevolking wel eens last van heeft gehad. In sommige gevallen, wanneer paniekaanvallen vaak voorkomen, wordt er gesproken van een angst- of paniekstoornis.

We vroegen drie ervaringsdeskundigen hun ervaring te delen. Zij vertellen wat er bij hen van binnen gebeurt, waar ze bang voor zijn en wat er voorafgaat aan de paniekaanval. Ze leggen uit wat hen helpt en wat een ander voor hen kan doen tijdens een paniekaanval – en wat juist niet. De do’s en don’ts in tijden van paniek.

Myrte (35) was bang de controle over haar veiligheid te verliezen

Wat is jouw ervaring met paniekaanvallen?
‘Eigenlijk bleek ik al mijn hele leven last te hebben van paniekaanvallen, alleen wist ik dit niet. Het ging al lange tijd niet goed met me. Zowel mijn toenmalige vriend als ik begrepen niet goed wat er met mij aan de hand was. Toen we in 2012 een keer samen naar mijn therapeut gingen, raakte ik in paniek en moest ik heel erg huilen – op een hyperventilerende manier. Hij attendeerde me erop dat ik last had van een paniekaanval. In 2013 belandde ik in een burn-out. De paniekaanvallen bleven me overvallen – en doen dat soms nog steeds wel’

Is er een paniekaanval die je extra goed is bijgebleven?
‘Ja, laatst nog had ik een heftige aanval. Ik werk als freelancer en door corona was ik in één klap al mijn werk kwijt. Dat was heel moeilijk. De paniekaanval kwam ineens opzetten, ik begon te huilen en verkrampte volledig. Die extra spierspanning voelde ik nog dagen daarna. Ik heb tijdens de paniekaanval een vriendin gebeld. Dat hielp gelukkig. Doordat ik kon praten lukte het me weer goed adem te halen’

Weet je waar jouw paniek vandaan kwam?
‘Het heeft te maken met de controle over mijn veiligheid verliezen. Zonder die controle slaat de angst toe. Op het gebied van werk en inkomen, maar ook emotioneel gezien of in dagelijkse situaties. Destijds in 2013, toen ik een burn-out kreeg, vertrok mijn vader naar het buitenland. Ik voelde me best afhankelijk van hem, wat zijn afwezigheid erg moeilijk maakte. Ook als ik naast iemand in de auto zit of op straat loop, kan ik overvallen worden door angst. Dat zit in me. Al snap ik soms nog steeds niet waar de paniekaanval vandaan komt. Mijn hoofd lijkt vaak rustig, maar mijn lichaam raakt in paniek. Alsof de twee niet goed met elkaar communiceren’

Wil jij meer lezen over Paniekstoornis?

In ons hoofdstuk angststoornissen kun je meer lezen over de kenmerken, gevolgen en behandelmogelijkheden van een paniekstoornis.

Wat te doen bij een paniekaanval? Myrte geeft advies:

Wat raad je lotgenoten aan te doen tijdens een paniekaanval?

‘Goed ademen is sowieso nummer één. Het kan helpen gewoon te praten of je handen op je buik te leggen en op je ademhaling te letten. Ook bewegen kan ervoor zorgen dat je ademhaling weer stabiliseert.

Een ijsklontje op je tong leggen kan ook helpen. Je aandacht gaat naar de kou toe, wat meteen kalmeert. Het ijsklontje zorgt er tevens voor dat je meer speeksel produceert, wat ook helpt om tot rust te komen.

Mij helpt het ook om inspirerende accounts op Instagram en Facebook te volgen. Me niet te richten op al het negatieve op social media, maar me juist bloot te stellen aan mooie dingen, inspiratie en support. Een paar voorbeelden zijn: Anxiety Healer, Journey to Wellness, Josie Doodles.

Zie de paniek als teken. Het dient ergens voor. Het kan je wellicht helpen dichter tot jezelf te komen. Te achterhalen welke emoties of angsten er misschien weggestopt zitten en die een aandeel vormen binnen je paniek.

Wat kan een buitenstaander voor je doen als je in paniek raakt?

‘Een luisterend oor bieden. Er voor iemand zijn en die laten praten. Te vragen wat hij of zij nodig heeft, maar vooral niet proberen een oplossing te vinden. De emoties lopen daarvoor te hoog op.

Neem woede of huilbuien niet persoonlijk en probeer begrip te hebben voor de paniek. Geef de persoon de ruimte en het gevoel dat de angst en de emoties er mogen zijn. ‘

 

Joey (29) was bang zijn eigen identiteit en realiteit te verliezen

Wat zijn jouw ervaringen met paniekaanvallen?
‘Ik was 18 en experimenteerde incidenteel met drugs. Ik had een pilletje van een vriend gekregen, maar deze bleek niet goed te zijn. Ik belandde in een bad trip en begon te hallucineren. Een paar uur later zakte het gevoel gelukkig af. De dagen die volgden voelde ik me goed, maar ineens werd ik overvallen door angst. Ik was enorm bang dat nare gevoel terug te krijgen of in een psychose te belanden. Bij de huisartsenpost vertelden ze me dat ik een paniekaanval had. Dat was een opluchting, maar het was nog niet voorbij. Ik bleef last hebben van paniekaanvallen. Ik ging in therapie en slikte een tijd lang medicijnen. Dit hielp wel tegen de paniekaanvallen, maar het maakte me ook erg vlak.’

Is er een paniekaanval die je extra is bijgebleven?
‘In 2014 heb ik nog een keer een heftige paniekaanval gehad. Ik las een artikel over psychoses en ineens was ik bang dat dit mij ook zou overkomen. Dat ik de controle over mijn gedachten en lichaam zou verliezen. Deze angst begon zijn eigen leven te leiden. Mijn lichaam voelde zo heet, alsof het in brand stond. Ik was toen zo klaar met de paniekaanvallen en dacht: laat maar komen. Dat hielp. In het begin probeerde ik er tegen te vechten, maar dat maakte het vaak erger. Het laten gebeuren – en dan gebeurde het niet. Dit heeft me geholpen de paniekaanvallen te overwinnen. Ik ben er nu al zo’n 5 jaar vanaf.’

Weet je waar jouw paniek vandaan kwam?
‘Ik denk dat de echte angst zit in de controle verliezen over mijn identiteit en realiteit. In die bad trip leek dat te gebeuren. Daarna waren het hele specifieke triggers die ervoor zorgde dat ik weer in paniek raakte. Bijvoorbeeld een televisieprogramma over angst of drugs. Een artikel over psychoses of gewoon als het donker werd, waardoor het lastig was te zien wat er om me heen gebeurde.’

Een paniekaanval stoppen? Dit helpt volgens Joey:

Wat raad je lotgenoten aan te doen tijdens een paniekaanval?

‘Houd het niet voor jezelf, maar deel het met iemand. Spreek uit dat je een paniekaanval hebt of dat je je niet goed voelt.

Zoek bevestiging dat je een paniekaanval hebt, mocht je je hier zelf niet van bewust zijn. Bel de huisarts of neem iemand in vertrouwen, schaam je niet. Dit bewustzijn is erg belangrijk.

Lees meer over paniekaanvallen, dit zorgt voor herkenning. Zo bevestig je nog meer voor jezelf dat je een paniekaanval hebt, wat kan zorgen voor rust.

Geef je over aan de paniekaanval, laat maar komen. Bij mij werd de paniekaanval juist erger als ik er tegen vocht of afleiding zocht. Even doorbijten, net als bij fysieke pijn. Het laten gebeuren, waardoor het juist mee kan vallen.

Wat kan een buitenstaander voor je doen als je in paniek raakt?

‘Stel vragen, probeer degene met de paniekaanval te begrijpen en er samen achter te komen wat helpt. Deel de ervaring. Het kan moeilijk zijn om erover te praten. Probeer aan te voelen wat hij of zij nodig heeft.

Probeer de paniekaanval niet te bagatelliseren of te zeggen dat het wel over gaat. Laat de paniek er zijn. Gaat het beter, mooi. Gaat het slechter, ook goed. Ga samen een stukje wandelen, zorg dat degene met de paniekaanval er niet alleen voor staat.

 

Linda (32) was ervan overtuigd dat ze doodging

Wat zijn jouw ervaringen met paniekaanvallen?
‘Ik zat op het strand in Griekenland en had het gevoel dat ik wegzakte. Mijn rechterhelft van mijn lichaam begon te tintelen en ik raakte ervan overtuigd dat ik een hartaanval had, dat ik doodging. Ik was toen een jaar of 23. Mijn vriendin, die toevallig geneeskunde studeerde, kon mij geruststellen dat ik lichamelijk niks mankeerde. Dat gaf een veilig gevoel. Ik werd door de dokter doorverwezen naar een haptonoom. Ik leerde met de hyperventilatie omgaan, maar kreeg steeds meer last van nachtmerries en waanbeelden. Toen heb ik vaak oxazepam voorgeschreven gekregen. Dit hielp wel, maar was zeker geen oplossing ‘

Is er een paniekaanval die je extra is bijgebleven?
‘Op een dag liep ik langs iemand op straat die rookte. Op één of andere manier raakte ik ervan overtuigd dat een vonk van de sigaret mijn haar in de fik had gezet. Ik had het gevoel dat mijn haar aan het weg schroeien was. Ik ben toen in paniek terug naar huis gegaan en heb geprobeerd te slapen. Tevergeefs. Die avond fietste ik naar een vriendin toe, in de hoop dat ik daar weer bij zinnen kwam. Onderweg leek het alsof ik achtervolgd werd, in het park zag ik overal schimmen en gevaar. Mijn vriendin belde mijn moeder, die me vervolgens kwam ophalen. Dat doorbrak de paniek’

Weet je waar jouw paniek vandaan kwam?
‘Ik denk dat ik gewoon enorm gestrest was. Ik zat in het laatste jaar van mijn studie en raakte heel snel overprikkeld door geluid. Gek werd ik ervan. Daardoor werd naar school gaan, met huisgenoten wonen en de straat opgaan steeds moeilijker. Ik vond nergens rust. Het idee niet te kunnen afstuderen zorgde voor steeds meer angst en druk. Het werd me allemaal te veel. Achteraf blijkt dat ik autistisch ben, waardoor ik eigenlijk structureel overprikkeld was. Ik probeerde ‘normaal’ mee te doen, wat me deels is gelukt, maar ging wel ver over mijn grenzen heen.’

Omgaan met paniek? Dit adviseert Linda:

Wat raad je lotgenoten aan te doen tijdens paniekaanval?

‘Om hulp vragen, ook al is het soms lastig zelf te beseffen wat er gebeurt. Mocht je doorhebben dat je een paniekaanval hebt, is het goed om dit duidelijk te communiceren zodat mensen begrijpen wat er speelt.

‘De zon komt vanzelf weer op, de wereld blijft doordraaien’. Heel gek, maar deze gedachte hielp mij ook. Op één of andere manier voelde ik zoveel druk en verantwoordelijkheid, dat deze gedachte me geruststelde. Als in, hoeveel stress ik ook voel, het leven gaat gewoon door, daar hoef ik niks voor te doen.’

Wat kan een buitenstaander voor je doen als je in paniek raakt?

‘Voor mij was het essentieel dat iemand kon bevestigen dat ik niet doodging. Mocht iemand hiervan overtuigd raken, dan is het misschien goed om duidelijk te maken dat hij of zij last heeft van een paniekaanval.

Goed in gesprek gaan om te achterhalen waar al deze druk, stress en angsten vandaan komen. Ik denk dat het heel belangrijk is een paniekaanval als een ‘wake-up call’ te zien. Als iemand zoveel angst ervaart, dan is het denk ik belangrijk daar wat aan te doen en te proberen het leven weer ‘lichter’ en leuker te maken.‘