Als je in je jeugd slecht werd behandeld, kan dat pijnlijke gevolgen hebben. Om een moeilijke situatie te overleven, ontwikkel je overlevingsstrategieën. In dit artikel leggen we uit welke overlevingsstrategieën er zijn en waar die vandaan komen. We geven een aantal oefeningen waarmee je zelf aan de slag kunt om de invloed van jouw disfunctionele overlevingsstrategie te verminderen.
Stap 1. Onderzoek je overlevingsstrategie
Een overlevingsstrategie is een gedragspatroon dat je als kind hebt ontwikkeld om te kunnen (over)leven met je onvervulde emotionele behoeften. Dit patroon kan ook zijn ontstaan door voorbeeldgedrag van je opvoeders. Door jezelf een manier aan te leren om met vervelende gevoelens om te gaan kun je ze beter aan en lukt het je om moeilijke situaties te doorstaan.
Disfunctionele overlevingsstrategieën staan de vervulling van jouw normale behoeften in de weg. Het is daarom belangrijk om hun invloed zo klein mogelijk te maken. Een overlevingsstrategie wordt pas problematisch als je er last van begint te krijgen, omdat je er ook in situaties waarin dat niet nodig is op teruggrijpt. Het kan zijn dat je in meerdere situaties verschillende overlevingsstrategieën gebruikt. In dit artikel onderscheiden we er drie: onderwerping, vermijding en overcompensatie.
Onderwerping
Als je overlevingsstrategie onderwerping is, laat je toe dat anderen je slecht behandelen. Je doet dingen omdat anderen dat wensen of eisen, terwijl je dat eigenlijk niet wilt.. In relaties doe je wat de ander wil, ook al komt dat niet overeen met jouw behoeften. Eigenlijk voel je best dat je hierdoor niet tevreden of gelukkig wordt. Om meer inzicht te krijgen in jouw manier van onderwerping, kun je jezelf de volgende vragen stellen:
- Wanneer doe ik dingen die ik niet wil of hoef te doen?
- Hoe komt het dat ik het toch doe?
- Waar ben ik bang voor als ik mijn grenzen zou aangeven?
- Waar komt dit gedrag vandaan en wanneer en waarom heeft zich dat zo ontwikkeld?
- Wat zijn de nadelen en de voordelen van mijn gedrag?
- Hoe zou iemand anders reageren in zulke situaties?
Vermijding
Een overlevingsstrategie wordt vermijding genoemd als de hoofdfunctie van het gedrag bestaat uit het vermijden van ‘moeilijke dingen’. Dat kan eigenlijk van alles zijn: prestaties leveren, sociale contacten, conflicten of negatieve gevoelens en gedachten over jezelf. Je kunt zulke situaties en de gevoelens waarmee ze gepaard gaan op verschillende manieren vermijden.
Je kunt lastige situaties uit de weg gaan of moeilijke onderwerpen niet bespreekbaar maken. Direct zeggen dat je iets niet kunt zonder het te proberen of jezelf helemaal geen doelen stellen is een ander voorbeeld. Eigenlijk wijst elke vorm van uitstelgedrag en afleiding zoeken in onbelangrijke dingen op vermijding. Je gaat bijvoorbeeld heel veel eten, internetten, porno kijken, veel werken, sporten of gamen. Je kunt vervelende gevoelens ook vermijden door alcohol, drugs en kalmeringsmiddelen te gebruiken of voortdurend te zeuren en klagen.
Om meer inzicht te krijgen in jouw manier van vermijding, kun je jezelf de volgende vragen stellen:
- Op welke manieren vermijd ik?
- Wat zijn typische situaties waarin ik vermijd?
- Waarom gedraag ik mij zo en niet anders?
- Wat is de oorzaak of reden van dit gedrag?
- Wat zou een meer volwassen manier zijn om te doen?
Alles weten over autonomie?
Autonomie betekent dat je weet wat je wensen en behoeften zijn en dat je deze goed kunt afstemmen met anderen. Mensen met autonomieproblemen hebben vaak moeite om aan te geven wat zij zelf willen en nodig hebben. Dit kan leiden tot onder meer angstklachten en depressiviteit. Lees meer
Overcompensatie
Als jouw overlevingsstrategie overcompensatie is, doe je alsof je veel zelfvertrouwen hebt, terwijl je eigenlijk heel onzeker bent. Om te voorkomen dat je je hulpeloos voelt of dat anderen de baas over je zijn, kun je ervoor kiezen om zelfverzekerd en dominant tegen mensen te doen. In plaats van dingen te vermijden waar je bang voor bent of die je moeilijk vindt, zoek je die juist expres op.
Overcompensatie kan verschillende vormen aannemen, zoals narcistische arrogantie. Je stelt jezelf dan op alsof je geweldig bent en je vindt jezelf beter, slimmer, succesvoller of op een andere manier geslaagder dan andere mensen. Overcompensatie kan zich uiten als aandachttrekkerij: je wilt voortdurend in het middelpunt van de belangstelling staan en zet situaties in scène om je maar niet onbelangrijk te hoeven voelen.
Een andere vorm van overcompensatie is paranoïde controle behoefte: je wantrouwt iedereen en gelooft dat je jezelf moet verdedigen tegen aanvallen of bedrog. Dit denk je te kunnen bereiken door anderen verwijten te maken, te controleren en alert te zijn. Bij dwangmatige controlebehoefte compenseer je je onzekerheid door anderen voor te schrijven wat ze moeten doen en voortdurend te controleren of ze het wel goed doen.
Wanneer je opgroeit in een onzekere en verwarrende omgeving waar je jezelf beter moet voordoen dan je bent, leer je bewust te liegen en manipuleren om je belangen te verdedigen. Overcompensatie kan zich ook uiten als bedreigend of agressief gedrag. Je zet dan doelgericht en berekenend geweld of verbale intimidatie in om wraak te nemen of anderen te intimideren, onder controle te houden of uit te schakelen. Om meer inzicht te krijgen in jouw manier van overcompenseren, kun je jezelf de volgende vragen stellen:
- Welke vorm van overcompenseren herken ik?
- Hoe vaak doe ik dat?
- In welke situaties gedraag ik me zo?
- Wat is mijn echte behoefte in deze situatie?
- Zorgt dit gedrag ervoor dat ik mijn behoefte vervul?
Stap 2. Verminder de invloed van jouw overlevingsstrategie
Pas als je ontdekt hebt wat jouw overlevingsstrategie is, kun je die veranderen. Je gaat steeds vaker de momenten herkennen waarop je in je overlevingsstrategie schiet. De volgende invuloefening kan meehelpen om je overlevingsstrategieën in stapjes af te bouwen. Wanneer je vaker oefent, zul je merken hoe fijn het is om duidelijker aan te geven wat je grenzen en je behoeften zijn.
- Ik wil mijn overlevingsstrategie in de volgende situaties verminderen:
- Tot nu toe was dit mijn manier van reageren (mijn overlevingsstrategie)
- Ik wil dat veranderen omdat ik de volgende nadelen ervaar van mijn overlevingsstrategie:
- In plaats hiervan wil de gezonde volwassen kant in mezelf het volgende doen:
- Als het mij lukt om mijn overlevingsstrategie te veranderen, zal ik mijzelf als volgt belonen:
Dit artikel is onderdeel van de serie ‘Patronen doorbreken’. Wil je verder lezen? Bekijk dan hier ‘Je gedraagt je als een klein kind!’ en hier ‘Liefde moet je verdienen’. In deze serie leren wij je om de oorsprong van je gedragspatronen te doorgronden, hun invloed op je dagelijkse leven te onderzoeken en jezelf zodanig te veranderen dat je je beter gaat voelen en beter voor jezelf kunt zorgen en opkomen. Verandering heeft tijd nodig dus laat je niet ontmoedigen door tegenslag, maar ga door op jouw ingeslagen weg naar meer liefde en compassie voor jezelf!
