Voel je regelmatig dat het nooit goed genoeg is wat je doet, je slecht en waardeloos bent of dat niemand van je houdt? Vind je dat je voor iedereen klaar moet staan maar neem je je eigen behoeften en gevoelens niet serieus? Dan heb je waarschijnlijk een sterke innerlijke kritische stem. Net als je innerlijke kind is ook deze kant van jezelf ontstaan in je jeugd. In dit artikel leer je hoe deze innerlijke kritische stem tot uiting kan komen en door welke jeugdervaringen dit veroorzaakt kan zijn. We leggen uit hoe je deze kant in jezelf kunt leren opsporen en veranderen.

Stap 1: onderzoek je innerlijke kritische stem

Ervaringen uit je jeugd hebben een grote invloed op je gevoelsleven als volwassene. Wanneer andere mensen jou als kind het gevoel hebben gegeven dat je niet de moeite waard bent, nooit iets goed doet of dat niemand van je houdt, kun je een sterke innerlijke kritische stem ontwikkelen. Je behandelt jezelf dan eigenlijk op de manier waarop je vroeger werd behandeld. Vaak hebben je ouders hier een bijdrage aan geleverd, maar het kunnen ook andere familieleden, leraren of klasgenoten zijn geweest. Veel mensen hebben een innerlijke kritische stem die in alle situaties en levensgebieden voortdurend aanwezig is. Het kan ook zijn dat je er alleen in bepaalde situaties last van hebt. Het is belangrijk om de aard van jouw innerlijke kritische stem goed te leren kennen. De eisen en verwijten kunnen verschillend van inhoud.

Veeleisend

Krijg je vaak te horen dat je perfectionistisch bent of overdreven eisen stelt aan je school-, studie- of werkprestaties of aan je uiterlijk en gewicht? Heb je het gevoel dat je faalt wanneer je niet aan die hoge eisen kunt voldoen? Dan kan het zijn dat je ouders of andere belangrijke personen in je jeugd hoge eisen stelden.

Deze mensen zullen goede bedoelingen hebben gehad, maar er is iets misgegaan met hun waardering voor jouw prestaties. Misschien kreeg je alleen complimenten bij uitzonderlijke prestaties en kreeg je voor straf geen aandacht of liefde als je een keer slecht presteerde. Dan ga je al snel denken dat je alleen maar gewaardeerd wordt als je goed presteert. Het kan ook zijn dat je deel uitmaakte van een omgeving waarin je alleen maar naar steeds hogere prestaties werd gedreven, zoals in de topsport of muziekwereld. Misschien werden er geen expliciete prestaties van jou geëist maar waren de volwassenen in je omgeving een rolmodel die vooral hoge eisen aan zichzelf stelden en nooit tijd namen voor plezier en ontspanning.

Schuldgevoelens

Overdreven eisen stellen aan jezelf kan zich ook uiten in relatie tot anderen. Je kan denken dat je altijd voor anderen klaar moet staan, geen kritiek mag hebben, altijd aardig moet zijn en je verantwoordelijk voelen voor hun welzijn. Als dat niet lukt voel je je schuldig. Je bewaakt in relaties je grenzen slecht en uit je eigen wensen niet.

Dit patroon zie je vaak bij mensen met ouders met een psychisch probleem. Dat komt omdat je je als kind verantwoordelijk voelt voor de stemming en het welzijn van een depressieve of zieke ouder. Dit kan leiden tot parentificatie; je neemt dan als kind vooral op sociaal emotioneel gebied veel te vroeg de rol van volwassene op je. Je gedraagt je dan als het ware als de ouder van je ouder(s) en voelt je verantwoordelijk voor de oplossing van hun problemen. Hetzelfde kan gebeuren als je ouders gaan scheiden en jij de rol van adviseur, trooster of bemiddelaar krijgt, terwijl je daar veel te jong voor bent. Of je hebt al vroeg van andere familieleden afgekeken dat je je op een bepaalde manier moet gedragen om een familielid tevreden te stellen. Als je niet genoeg rekening hield met diens humeur en wensen, ontstond er een dreigende situatie of werd je geslagen.

Straffend

Bij een straffende innerlijke kritische stem gaat het niet om eisen en verwachtingen die je jezelf oplegt, maar om een innerlijke stem die jou afwijst. Het kunnen algemene uitspraken zijn die betrekking hebben op alles wat je doet en op hoe je bent. De boodschappen van deze straffende innerlijke stem kunnen verschillen maar waar ze op neer komen is dat je niet de moeite waard bent om van te houden.

Als je iets doet waar je vroeger straf voor kreeg, kun je last krijgen van schaamte en afschuw voor jezelf. Het gevoel dat jij eigen behoeften hebt en daar recht op hebt, is misschien totaal vreemd voor je. Je hebt het gevoel dat jouw behoeften en gevoelens ongepast zijn en je er niemand mee lastig moet vallen. Zelfs als iemand tegen je zegt dat die je graag mag of dat je belangrijk voor hen bent, kun je dat nauwelijks geloven. Als je hier last van hebt, heb je in je jeugd mogelijk geleden onder seksueel misbruik, emotioneel misbruik, emotionele verwaarlozing of fysieke mishandeling.

Wist je dat...

4 tot 14 % van de volwassen bevolking in Nederland een vorm van een persoonlijkheidsstoornis heeft? Jaarlijks hebben ongeveer 230.000 mensen in Nederland met persoonlijkheidsproblematiek te maken.

Stap 2. Je innerlijke kritische stem opsporen, dat doe je zo

Het is belangrijk om de aard van jouw innerlijke kritische stem goed te leren kennen en te weten wanneer die opspeelt. De volgende vragen kunnen je hierbij helpen. Een tip: geef deze kant van jezelf een naam, bijvoorbeeld Opjager, Superzorger of Straffer.

• Wat zijn typische aanleidingen om last te krijgen van je veeleisende, beschuldigende of straffende stem?
• Wat is de boodschap van die stem?
• Welke gevoelens ervaar je?
• Welke gedachten komen er in je op?
• Wat voel je in je lichaam?
• Welke beelden of herinneringen aan vroeger worden er opgeroepen?
• Wat doe je en hoe reageer je op andere mensen?
• Waar heb je eigenlijk behoefte aan?
• Zorgt je huidige gedrag ervoor dat je krijgt wat je nodig hebt?
• Wat is het effect op je zelfvertrouwen?

Stap 3. Leer je innerlijke kritische stem te veranderen

Wanneer je inzicht hebt gekregen in jouw innerlijke kritische stem, kun je dit deel van jezelf veranderen. Je kunt argumenten en feiten bedenken waarom die stem ongelijk heeft. Dat zal niet meevallen en kost veel tijd. Geef niet op en blijf hiermee oefenen. Je zult langzaamaan merken dat je je vrijer gaat voelen en je je beter kunt ontspannen. Je zult gaan beseffen wat je werkelijke behoeften zijn. De volgende oefening kan je hierbij helpen:

Oefening 1. Bedenk welke mensen in je leven andere dingen tegen je gezegd hebben dan wat jouw veeleisende, beschuldigende of straffende stem zegt. Als je iemand hebt uitgekozen, haal dan een vervelende situatie voor de geest waarin je last had van je innerlijke kritische stem en vertel die aan je ‘innerlijke helper’. Wacht dan af wat je ‘innerlijke helper’ antwoord. Accepteert deze je gevoelens en behoeften en is deze vriendelijk tegen je? Ga daarna in gedachten terug naar de situatie waarin je innerlijke kritische stem actief werd. Laat nu je ‘innerlijke helper’ in de situatie verschijnen. Hoe voelt dat en wat zegt die? Wat heb je nodig om de invloed van je innerlijke kritische stem verder te verzwakken?

Je zult merken dat je innerlijke kritische stem zachter gaat klinken. In crisissituaties in je leven kan deze sterker worden. Laat je er niet door ontmoedigen en ga verder op de ingeslagen weg naar meer zelfliefde.

Dit artikel is onderdeel van de serie ‘Patronen doorbreken’. Wil je verder lezen? Bekijk dan hier ‘Je gedraagt je als een klein kind!’ en hier ‘Hoe overleef ik mijn overlevingsstrategie?’. In deze serie leren wij je om de oorsprong van je gedragspatronen te doorgronden, hun invloed op je dagelijkse leven te onderzoeken en jezelf zodanig te veranderen dat je je beter gaat voelen en beter voor jezelf kunt zorgen en opkomen. Verandering heeft tijd nodig dus laat je niet ontmoedigen door tegenslag, maar ga door op jouw ingeslagen weg naar meer liefde en compassie voor jezelf!