6. Sociale fobie of sociale angststoornis

Wat is een sociale fobie?

Als je te maken hebt met een sociale fobie (ook sociale angststoornis genoemd), dan voel je je zeer angstig in sociale situaties. Je bent bang voor kritiek van anderen of om jezelf voor schut te zetten. Die angst is zó groot dat je sociale situaties vermijdt, bijvoorbeeld door niet naar school/werk te gaan en feestjes over te slaan. Maar als je de sociale situatie niet kunt vermijden, dan krijg je veel last van zweten, trillen en blozen. Het vervelende is dat je ook híervoor een aparte angst kunt ontwikkelen (bijv. zweetangst), waardoor je terecht kunt komen in een moeilijk te doorbreken cirkel van angst. Het grootste verschil tussen volwassenen en kinderen met deze angst, is dat kinderen vaak niet weten dat hun angst abnormaal is.

Waaraan is een sociale fobie te herkennen?

Denk je te maken te hebben met een sociale fobie? Dan zal je jezelf herkennen in de volgende kenmerken:

• Angst hebben voor een of meer sociale situaties waarin je wordt blootgesteld aan mogelijke kritische beoordelingen door anderen. Hierbij kun je denken sociale interacties (een gesprek voeren, onbekende mensen ontmoeten), geobserveerd worden (bijvoorbeeld tijdens eten of drinken) en een prestatie leveren in het bijzin van anderen (bijvoorbeeld een toespraak houden).
• Bang zijn dat je gênant gedrag vertoont in de vorm van angstverschijnselen (zweten, trillen, blozen) en hierover geoordeeld zal worden door anderen.
• De sociale situaties roepen bijna altijd angst bij je op.
• Je vermijdt de sociale situaties zoveel mogelijk, maar als dat niet mogelijk is, heb je enorm veel last van angst.
• De angst die je voelt is groter dan het daadwerkelijke gevaar waaraan je bent blootgesteld.
• Je hebt al een langere tijd (min. 6 maanden) last van angst voor sociale situaties.
• Verschillende gebieden in je leven lijden onder de angst die je ervaart voor sociale situaties, zoals je werk- en privéleven.

Kinderen met een sociale fobie zijn veelal te herkennen aan het volgende:

• willen niet naar school;
• hebben weinig vrienden en vriendinnetjes;
• worden vaak gepest;
• zijn verlegen en hebben een teruggetrokken houding;
• zeggen niet vaak wat zij denken of voelen;
• trillen, blozen en zweten snel in het bijzijn van anderen (bij zowel leeftijdsgenoten als volwassenen);
• huilen, verstijven of krijgen een woedeaanval als ze in sociale situaties komen.

Oorzaken en gevolgen

Het ontwikkelen van een sociale fobie gebeurt vaak al op jonge leeftijd. Het komt zelden voor dat je het ontwikkelt op latere leeftijd. Bij het ontstaan van een sociale fobie speelt de thuissituatie op jonge leeftijd vaak een rol, maar het is nog niet duidelijk hoe dit verdeeld is tussen erfelijkheid en opvoeding. Ruzies tussen ouders kunnen sociale fobie opwekken. Als kind kun je je persoonlijk aangevallen voelen door de kritieken, ook al zijn ze op de andere ouder gericht en niet op jou als kind. Ook mishandeling op jonge leeftijd kan een grote rol spelen: hiermee wordt je zelfbeeld beschadigt en kun je je minderwaardig gaan voelen. Daarnaast kan een ouder die zelf een sociale angststoornis of neigingen daartoe heeft, dit ook overdragen op een kind. De schoolsituatie is ook van invloed. Kinderen met een sociale fobie voelen zich vaak onveilig op school. Dit kan een oorzaak, maar ook een gevolg zijn van sociale fobie. 

Als je kind bent, zijn sociale contacten ontzettend belangrijk. Op jonge leeftijd is jouw sociaal-emotionele ontwikkeling namelijk in volle gang. Als je dan door angst sociale situaties ontwijkt, wordt deze ontwikkeling geremd. Hierdoor word je als kind ook gevoeliger voor andere psychische stoornissen, zoals een (chronische) depressie, paniekstoornis of verslavingsgedrag op latere leeftijd.

Behandeling van sociale fobie

Hoe sneller je een sociale fobie behandelt, hoe beter. Een sociale fobie kan er namelijk voor zorgen dat je als kind, jongere of volwassene in een neerwaartse spiraal terechtkomt. Gelukkig is een sociale fobie, net als andere angststoornissen, goed te behandelen. Tijdens de intakefase kijken we samen met jou welke behandeling jou het beste kan helpen. Welke therapievorm we kiezen, ligt onder andere aan de oorzaken, duur en ernst van jouw sociale fobie en jouw eigen hulpvraag.

Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie is de meest gebruikte behandeling bij een sociale fobie. Je leert om je aandacht te sturen (taakconcentratietraining), angstgedachten om te buigen (cognitieve therapie) en spannende situaties aan te gaan (exposure in vivo).

Taakconcentratietraining

Sociale angst zorgt ervoor dat je vaak erg bewust bent van jezelf in sociale situaties (‘gedraag ik me wel normaal?’). Dit noemen we ‘zelfgerichte aandacht’. Hierdoor is het moeilijker om je te concentreren op wat je aan het doen bent, zoals het voeren van een gesprek. De zelfgerichte aandacht zorgt er uiteindelijk voor dat je je nog angstiger gaat voelen in sociale situaties. Het doel van taakconcentratietraining is om deze zelfgerichte aandacht te verminderen. Je leert om je aandacht meer op de ander en op de omgeving te richten. Je zal merken dat wanneer je focus op jezelf minder wordt, je je meer ontspannen gaat voelen in sociale situaties;

Cognitieve therapie

Door sociale angst denk je vaak te negatief over jezelf en anderen in sociale situaties. Deze overtuigingen zorgen op hun beurt weer voor meer sociale angst. Met dit onderdeel onderzoek je op kritische wijze welke negatieve gedachten jij hebt en of deze wel juist zijn. Je leert realistischer te denken over je eigen sociale acties en het oordeel van anderen. Zo word je steeds minder angstig in sociale situaties;

Exposure in vivo

Als je leeft met sociale angst, ga je bepaalde situaties het liefst uit de weg. Met dit onderdeel ga je oefenen met sociale situaties waar je bang voor bent. Samen met je behandelaar bedenk je per sessie welke oefening de volgende stap is. Door te testen of je angstige verwachtingen uitkomen, kun je je angst aanpakken. Je zal namelijk merken dat er meestal niet gebeurt waar je bang voor bent. Zo wordt je sociale angst minder en hoef je lastige situaties niet meer te vermijden.